The Bystander effect: Ο λόγος που μένουμε απαθείς στα περιστατικά βiας

Τα τελευταία χρόνια ως κοινωνία έχουμε καθιερώσει το moto «είμαστε με τα θύματα» σε όλα τα περιστατικά βiας είτε ενδοοικογενειακής είτε επαγγελματικής. Όμως στην πράξη δεν είναι εμφανής η αλλαγή της κοινωνίας προς αυτή την κατεύθυνση. Πόσοι από εμάς έχουμε βρεθεί μάρτυρες σε περιστατικά και πράξαμε αναλόγως; Πρόσφατα, ήρθαμε αντιμέτωποι με ένα περιστατικό ωμής αδιαφορίας απέναντι σε θύμα τροχαίου. Περίπου δέκα λεπτά περνούσαν αμάξια γύρω από το θύμα και δε σταμάτησαν για βοήθεια.

Στους κύκλους της κοινωνικής ψυχολογίας είναι γνωστό το ψυχολογικό φαινόμενο του bystander effect (η απάθεια του μάρτυρα) που επιβεβαιώνεται από κοινωνικά πειράματα των κοινωνικών ψυχολόγων John M. Darley και Bibb Latané το 1968 και 1970. Η θεωρία είναι η εξής: Είναι λιγότερο πιθανό να βοηθήσουμε ένα θύμα όταν δεν είμαστε μόνοι αλλά υπάρχουν κι άλλοι μάρτυρες. Η αιτιολογία είναι ότι γίνεται διάχυση ευθύνης, καθένας πιστεύει ότι κάποιος άλλος θα βοηθήσει. Σε ένα επείγον περιστατικό, οι παρατηρητές έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναλάβουν δράση, αν υπάρχουν λίγοι ή δεν υπάρχουν καθόλου άνθρωποι σε κοντινή απόσταση από το συμβάν. Η αίσθηση ότι το άτομο αποτελεί μέρος μιας «ομάδας», το καθιστά μεμονωμένα μη υπεύθυνο για τη λήψη ευθύνης για μια ενέργεια, ή και το αντίθετο.Την έρευνα πυροδότησε η δολοφονία της Kitty Genovese, στη Νέα Υόρκη το 1964.

Λίγα λόγια για την ιστορία της Kitty Genovese. Την Παρασκευή 13 Μαρτίου 1964, η  28χρονη γυναίκα επέστρεφε στο σπίτι από τη δουλειά. Να αναφέρουμε εδώ, ότι η Kitty ήταν ομοφυλόφιλη και για εκείνη την εποχή η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη κι επέσυρε ποινική δίωξη. Καθώς πλησίασε την είσοδο του διαμερίσματός της, δέχθηκε επίθεση και μαχaιρώθηκε από έναν άνθρωπο που αργότερα αναγνωρίστηκε ως ο Γουίντον Μούζλεϋ. Ο δράστης αποχωρεί για λίγο ενώ η Kitty σέρνεται στην κοντινότερη πόρτα ενός φίλου για βοήθεια, αλλά σε λίγα λεπτά, ο δ0λ0φόνος επιστρέφει, τη βιάζeι και τη μαχaιρώνει εκ νέου. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της για βοήθεια, κανείς από την πολυκατοικία ή τη γειτονιά ενώ άκουγαν τις κραυγές της, δεν κάλεσε την αστυνομία για να αναφέρει το περιστατικό.

Υπάρχουν δύο σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στο bystander effect. Πρώτον, επειδή υπάρχουν και άλλοι παρατηρητές, τα άτομα δεν αισθάνονται πίεση για να αναλάβουν δράση δεδομένου ότι η ευθύνη μοιράζεται. Ο δεύτερος λόγος είναι η ανάγκη συμπεριφοράς με σωστούς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Όταν και οι άλλοι παρατηρητές αδυνατούν να αντιδράσουν, θεωρείται αυτόματα από τα παρόντα άτομα, ότι δεν είναι αναγκαία η βοήθεια. Ακόμη ο φόβος ότι ίσως θα μπλέξουμε αν βοηθήσουμε ενισχύεται αρκετά με το να βλέπουμε ότι κανείς άλλος δε βοηθά. Με το που βοηθήσει όμως ο πρώτος αμέσως τρέχουμε κι εμείς ως «κοινωνικά όντα».

Σε ένα πείραμα όπου στη μέση του δρόμου ένας άντρας ξυλοκοπούσε μια γυναίκα το 65% των περαστικών τη βοήθησε όταν φώναζε «Σταμάτα, δε σε ξέρω». Όταν όμως φώναζε «Σταμάτα, δεν ξέρω γιατί σε παντρεύτηκα» μόνο το 19% τη βοήθησε αφού δεν ήθελε κανείς να μπει ανάμεσα στα συζυγικά προβλήματα. Τέλος, κάτι ακόμη που παρατηρήθηκε στη συμπεριφορά των ανθρώπων είναι η τάση να βοηθήσουν συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Σε ένα ανάλογο πείραμα, ο άνθρωπος που ζητούσε βοήθεια ήταν ντυμένος με κοστούμι και η βοήθεια ήρθε μετά από μόλις 4 δευτερόλεπτα ενώ κάποιοι τον αποκάλεσαν και κύριο! Όταν όμως ο άνθρωπος που ζητούσε βοήθεια ήταν πιο πρόχειρα ντυμένος, χρειάστηκαν να περάσουν 20 λεπτά μέχρι να βρεθεί κάποιος για να τον βοηθήσει. Δυστυχώς, ο άνθρωπος κάποιες φορές δίνει περισσότερη αξία στην εξωτερική εμφάνιση και δρα αποκλειστικά σε περιπτώσεις καλοντυμένων ή περιποιημένων ανθρώπων.

Παρόμοιο περιστατικό με αυτό που συνέβη στην Ελλάδα πριν λίγες εβδομάδες ήταν αυτό στην Κίνα τον Οκτώβριο του 2011. Ένα δίχρονο κοριτσάκι, η Wang Yue, χτυπήθηκε από ένα μικρό λευκό βαν στην πόλη Foshan, συνολικά 18 άνθρωποι πέρασαν δίπλα από το αιμόφυρτο κοριτσάκι αλλά κανείς δεν του έδωσε σημασία ή βοήθεια. Το κορίτσι έμεινε αβοήθητο για 7 λεπτά μέχρι που μία γυναίκα οδοκαθαριστής ενδιαφέρθηκε αλλά ήταν ήδη αργά αφού η αργοπορία κόστισε στο μικρό κορίτσι τη ζωή του.

Για να σπάσουμε τον κύκλο αυτή της αδράνειας, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε αυτή την κατάσταση. Όταν βρεθούμε σε μια κατάσταση που χρειάζεται ανάληψη δράσης κατανοώντας το φαινόμενο αυτό, θα μπορούμε να λάβουμε συνειδητά μέτρα για να βοηθήσουμε. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να θέσετε τον εαυτό σας σε κίνδυνο σε μία ακραία συνθήκη. Εάν βρεθείτε όμως στην απέναντι πλευρά, δηλαδή στην ανάγκη για βοήθεια, προτείνεται η τακτική του διαχωρισμού ενός ατόμου από το πλήθος, δηλαδή ο εστιασμός σε ένα άτομο ζητώντας από αυτό άμεσα βοήθεια. Στη συνέχεια, αποκτήστε ευθεία βλεμματική επαφή και έκκληση για βοήθεια από το άτομο αυτό. Κατ’ αυτό τον τρόπο, με την προσωποποίηση και εξατομίκευση του αίτηματός σας, γίνεται πολύ πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να σας απορρίψουν.

Πολλές φορές η δράση σε περιστατικά βiας φαντάζει επικίνδυνη όταν κανείς άλλος δε δρα γύρω μας, τότε όμως είναι που πρέπει συνειδητά και στοχευμένα να λάβουμε δράση εμείς. Η κοινωνία μας οφείλει να μη χάσει το ανθρώπινο της πρόσωπο. Όσο αυξάνονται τα περιστατικά βiας, τόσο απαιτείται η συνδρομή του περίγυρου. Κανείς δεν είναι μόνος, είμαστε μαζί ενάντια σε κάθε μορφή βiας.

Με πληροφορίες από psycholynow.gr