Λένε, πως η τέχνη γεννιέται από τον ανθρώπινο πόνο και αυτό δε θα μπορούσε να ισχύει περισσότερο για τα έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν με αφορμή το έγκλημα στα Τέμπη. Σήμερα, κλείνουμε δύο χρονιά από την τραγωδία, ακριβές πόρισμα ακόμα δεν έχει βγει, ποικίλες θεωρίες ακούγονται εκατέρωθεν, το σίγουρο, όμως, είναι ότι ο πόνος δεν καταλαγιάζει. Ο πόνος μεγαλώνει, θεριεύει, αγριεύει, φωνάζει, διαδηλώνει και γίνεται κραυγή.
Ενίοτε, γίνεται και τέχνη.
Σαν την τέχνη που δημιούργησαν δεκάδες καλλιτέχνες για τις 57 ψυχές που χάθηκαν τόσο άδικα και τόσο βασανιστικά. Σαν τα δύο «Δέντρα», ένα δίδυμο έργο που θα ενώσει την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη ως αρχή και τέλος της μοιραίας σιδηροδρομικής διαδρομής στα Τέμπη. Στην Αθήνα το Δέντρο είναι «των Ψυχών» ενώ στη Θεσσαλονίκη της «Μνήμης» και αυτή η διαφορά αποτυπώνεται και στην αρχιτεκτονική τους.
Η βασική δομή του «Δέντρου της Μνήμης» και είναι η εξής: Ένας βράχος που φέρει πάνω του, ένα δέντρο σιδερένιο με 57 ρίζες και 57 κλαδιά, σπίτι για ίδιο αριθμό χρυσών πουλιών που συμβολίζουν τις ψυχές που πέταξαν και γι’ αυτό πάνω τους αναγράφεται το όνομα και η ηλικία των νεκρών. Το «Δέντρο των Ψυχών» στη Θεσσαλονίκη έχει τρία χαρακτηριστικά διαφοροποιημένα: Ο κορμός του δέντρου έχει το χρώμα της σκουριάς, για να φαίνεται ταλαιπωρημένος, σαν απολιθωμένος. Τα 57 πουλιά βρίσκονται στις ρίζες και όχι στα κλαδιά γιατί δυστυχώς εκεί βρίσκονται και οι νεκροί με τις ψυχές τους να ενώνουν το πεπρωμένο τους σε ένα κοινό ταξίδι. Πάνω, όμως, στα κλαδιά αυτού του δέντρου υπάρχουν χρυσά φύλλα, με τα οποία συμβολίζεται η ελπίδα. Ελπίδα για δικαίωση. Ελπίδα για αντάμωμα. Ελπίδα για δικαιοσύνη. Ελπίδα για εξυγίανση των τομέων που χρήζουν αλλαγής. Ελπίδα για ενότητα. Ελπίδα για ουσία αντί των μικροκομματικών σκέψεων και συμφερόντων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεν έργο της Αθήνας εγκρίθηκε ύστερα από την εισήγηση του δημάρχου Χάρη Δούκα κατά τη 10η Τακτική Συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου του δήμου Αθηναίων στις 27 Μαρτίου του προηγούμενου χρόνου. Όταν, μάλιστα, τα ονόματα των 57 θυμάτων προκλητικά σβήστηκαν από το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην πλατεία Συντάγματος, η απόφαση για την ανέγερση των δύο έργων τέχνης έγινε ακόμα και πιο επιτακτική και πιο συμβολική.
Ιδιαίτερα συγκινητικά είναι τα λόγια της δημιουργού των σχεδίων, της εικαστικού Μαρίας Μανδάκη: «Πρόκειται για ένα έργο ευαίσθητο, με σεβασμό στον πόνο, ένα έργο για τις ψυχές που χάθηκαν αλλά ρίζωσαν εδώ και δε θα ξεχαστούν ποτέ» αλλά και ο τρόπος που ο εμπνευστής της ιδέας, ο σιδηρουργός Γιάννης Σαντεξής αποτυπώνει τον τρόπο σκέψης του.
«Τον περασμένο Ιανουάριο περνώντας από το σημείο του δυστυχήματος, θέλησα να αφήσω 57 τριαντάφυλλα. Ντράπηκα, όμως, σαν άνθρωπος που έπρεπε να αφήσω τα λουλούδια στα χαλίκια. Έτσι, ξεκινήσαμε τη συζήτηση για τη δημιουργία ενός μνημείου, μια πρωτοβουλία που αγκάλιασε και ο Σύλλογος Συγγενών Θυμάτων Τεμπών, μετά από επαφή που είχαμε με την πρόεδρό του, κυρία Καρυστιανού» δηλώνει. «Επηρεασμένος από τα πρόσφατα μεγαλειώδη συλλαλητήρια για τα Τέμπη, με κεντρικό σύνθημα “Δεν έχω οξυγόνο”, θέλω να πω πως τα έργα αυτά κατασκευάστηκαν για να ξαναφέρουν οξυγόνο» συμπληρώνει ο Γ. Σαντεξής.
Δυστυχώς, το Δέντρο των Ψυχών και το Δέντρο της Μνήμης δεν μπορεί να γίνει Δέντρο της Ζωής τουλάχιστον γι’ αυτούς που βίωσαν την απώλεια. Τα Δέντρα δεν μπορούν να φέρουν πίσω τις 57 αδικοχαμένες ψυχές, μπορούν, όμως να ξαναφέρουν οξυγόνο. Με το να στέκονται πάντα εκεί και να μας θυμίζουν εκείνη τη μέρα που 57 άνθρωποι, 57 πλάσματα, 57 μοναδικοί κόσμοι για κάποιους συνανθρώπους μας, 57 «είσαι η ζωή μου», 57 «είσαι ό,τι πιο πολύτιμο έχω» για μία μάνα, έναν πατέρα, μία κόρη, έναν γιο, έναν αδελφό, μία αδελφή, έναν ή μία σύντροφο, μπήκαν σε ένα τρένο και αντί για «Καλή επιστροφή» το ξεπροβόδισμα ήταν «Πάμε κι όπου βγει».
*Τα αποκαλυπτήρια των δύο έργων θα γίνουν την 1η Μαρτίου για την Αθήνα και τη 2η Μαρτίου για τη Θεσσαλονίκη, στην Τεχνόπολη και τη Νέα Παραλία αντίστοιχα.
Συντάκτης: Σοφία Ρηγοπούλου
