Ανακαλύφθηκαν φίλτρα ομορφιάς σε αριστουργήματα περασμένων αιώνων

Έρευνα έρχεται να καταρρίψει ό,τι ξέραμε για τον 21^ο αιώνα και την καταστροφική επίδραση που υποτίθεται ότι έχει φέρει στην ανθρώπινη ψυχολογία σχετικά με τη δύναμη της εικόνας. Η εν λόγω έρευνα, την οποία δημοσίευσε η επίσημη ιστοσελίδα του BBC αποκαλύπτει ότι τα φίλτρα ήταν της μόδας πολύ πριν το Instagram καθώς οι ζωγράφοι τα τοποθετούσαν σε δεύτερο χρόνο για να κάνουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου πιο ελκυστικά. Δε μιλάμε φυσικά για φίλτρα που εφαρμόζονται μ’ ένα κλικ από γνωστές εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης αλλά μ’ εκ νέου επεξεργασία του έργου προκειμένου οι δημιουργοί να διορθώσουν τις οποιεσδήποτε ατέλειες που μπορεί μετά να ανακάλυψαν.

Στρογγυλά πρόσωπα, ροδοκόκκινα μάγουλα, αμυγδαλωτά μάτια, πιο πυκνά μαλλιά, μικρές μύτες και πιο καλοσχηματισμένα χείλη φαίνεται ότι αποτελούσαν αισθητικές ανησυχίες και των προηγούμενων αιώνων. Είναι εντυπωσιακό εξάλλου, το πώς η εξέλιξη των εμφανισιακών προτύπων στην πορεία του χρόνου επηρεάζει τελικά τη στάση εν γένει του ανθρώπου απέναντι στο ιδανικά πρότυπα ομορφιάς. Ναι, μεν αντικειμενική ομορφιά δεν υπάρχει αλλά – κακά τα ψέματα – κάθε εποχή έχει τους δικούς της κανόνες, τους οποίους οι περισσότεροι μπαίνουμε – αναπόφευκτα – στη διαδικασία να τους ακολουθήσουμε.

Η αρχή έγινε όταν τον Νοέμβριο που μας πέρασε, αποκαλύφθηκε από συντηρητές της αγγλικής κληρονομιάς, ενώ καθάριζαν ένα πορτρέτο του 17^ου αιώνα, ότι είχε εφαρμοστεί σε αυτό ένα φίλτρο ομορφιάς χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του. Το πορτρέτο ανήκει στη δισέγγονη ενός από τους στενότερους φίλους της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄, την Diana Cecil.

Diana Cecil. Πηγή εικόνας: Wikipedia

Το 1634, λοιπόν κι ενώ η Cecil ήταν 31 ετών, ο διάσημος προσωπογράφος Cornelius Johnson αποτυπώνει το πορτρέτο της σε καμβά και καταλήγει σε μια μορφή ιδιαίτερα εντυπωσιακή και σίγουρα συμβατή με τα τότε πρότυπα ομορφιάς. Ωστόσο, όταν στις 30 Νοεμβρίου, η προαναφερθείσα Υπηρεσία Διατήρησης της Αγγλικής Κληρονομιάς προέβη σε διαδικασίες συντήρησης του έργου, ανακάλυψε μετά από αφαίρεση ενός στρώματος παλιού βερνικιού πως αυτή ήταν η «φιλτραρισμένη» εκδοχή του προσώπου.

Η αρετουσάριστη μορφή είχε πιο λεπτά χείλη κι οι σγουρές αφέλειες άρχιζαν πιο πάνω αφήνοντας μεγαλύτερη επιφάνεια του μετώπου εκτεθειμένη. Συμπεραίνουμε έτσι, ότι ο δημιουργός μάλλον, θεώρησε ότι τα πιο γεμάτα χείλη (δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα ως σήμερα!) και το πιο καλυμμένο με μαλλιά μέτωπο ανταποκρινόταν περισσότερο στα πρότυπα ομορφιάς της εποχής του.

Δεύτερη περίπτωση εφαρμογής φίλτρου είναι ο πίνακας που απεικονίζει ένα μέλος της ισχυρής οικογένειας των Μεδίκων, της Isabella de’ Medici (κόρης του Cosimo I de’ Medici), η οποία, λέγεται, πως αποτελεί μια φυσιογνωμία με τραγική ιστορία. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν έχουμε ρετουσάρισμα μόνο για να βελτιωθεί η μορφή αισθητικά αλλά για να δοθεί και μια τελείως διαφορετική εικόνα με την ψυχική διάθεση της εικονιζόμενης. Ο πίνακας δημιουργήθηκε το 1574 απ’ έναν καλλιτέχνη στον κύκλο του Φλωρεντινού δασκάλου Alessandro Allori.

Isabella de’ Medici. Πηγή εικόνας: Wikipedia

Σ’ αυτόν τον πίνακα το φίλτρο που έχει εφαρμοστεί είναι τόσο παρεμβατικό που το Μουσείο Τέχνης Carnegie του Πίτσμπουρκ άργησε πολύ να καταλάβει ότι το έργο αυτό κρύβει ένα μυστικό. Οι υπεύθυνοι καθυστέρησαν υπερβολικά να καταλάβουν ότι η διορθωμένη μορφή που έβλεπαν ήταν η μορφή ενός άλλου πορτρέτου που κατείχε ένα άλλο μέλος της διάσημης οικογένειας της οικογένειας των Μεδίκων, η Ελεονώρα του Τολέδο.

Όταν, λοιπόν και πάλι αφαιρέθηκε το δεύτερο στρώμα βερνικιού απ’ τον πίνακα, αποκαλύφθηκε το πραγματικό πρόσωπο της Ισαβέλλας. Ένα πρόσωπο μιας γυναίκας πιο ηλικιωμένης, πιο κουρασμένης, με δέρμα ταλαιπωρημένο, με ελαφρώς γαντζωμένη μύτη, κύκλους κάτω απ’ τα μάτια, διπλό πηγούνι και γερασμένα χέρια. Ένα πραγματικό πρόσωπο το οποίο μάλιστα δικαιολογούνταν απόλυτα καθώς – όπως προαναφέρθηκε – η Ισαβέλλα είχε μια ταραχώδη ζωή και λέγεται ότι σκοτώθηκε (δύο χρόνια μετά τη δημιουργία του πορτρέτου) μετά από μια σκανδαλώδη σχέση με τον ξάδερφο του συζύγου της, τον Ιταλό ευγενή Paolo Giordano Orsini.

Η ακτινολογική ανάλυση απέδειξε ότι η επιζωγράφιση έγινε μάλλον τον 19^ο αι. κι έσβησε τελείως τα σημάδια της γήρανσης στο πρόσωπο της Ισαβέλλας. Έκανε πολύ πιο έντονο το χαμόγελό της, την επιδερμίδα της άψογη, σμίλεψε τη μύτη της και τελειοποίησε το σχήμα του πηγουνιού. Και το πιο ενδιαφέρον; Εφαρμόστηκε και φίλτρο αφαίρεσης αντικειμένων, δηλαδή έχουμε κανονική επεξεργασία φωτογραφίας μ’ όλα τα εργαλεία που μπορούμε και σήμερα να εφαρμόσουμε. Στη δεύτερη εκδοχή του πίνακα ως δια μαγείας έχει εξαφανιστεί ένα αλαβάστρινο βάζο αλοιφής και ένα ξεθωριασμένο φωτοστέφανο πάνω από το κεφάλι της.

Η χρήση της γόμας γι’ αυτά τα δύο αντικείμενα έχει ερμηνευτεί ως προσπάθεια ν’ αφαιρεθεί οτιδήποτε θα υποδήλωνε τη μετάνοια της Ισαβέλλας για την πράξη της απιστίας, την έκφραση τύψεων εκ μέρους της και την προσπάθεια παραλληλισμού της με τη Μαρία Μαγδαληνή. Το τέλος της ζωής της είναι τόσο σκοτεινό όσο και το τι συνέβη τελικά στο πορτρέτο της.

Και φυσικά τα φίλτρα – όπως και σήμερα – δεν έχουν φύλα. Έτσι και διαχρονικά δεν είναι μόνο τα πρόσωπα γυναικών που δέχτηκαν μικρές επεμβάσεις.  Ο διάσημος Γερμανοελβετός ζωγράφος Χανς Χόλμπαϊν όταν εκτελούσε ένα πορτρέτο του Ντεριχ Μπορν – ενός νεαρού εμπόρου με πρόσωπο μωρού στο Steelyard του Λονδίνου, μελέτησε αναλυτικά όλα τα διορθωτικά φίλτρα που θα μπορούσε να εφαρμόσει καθώς το τελικό αποτέλεσμα της δουλειάς του δεν τον ικανοποίησε καθόλου.

Έργο του Χανς Χόλμπαϊν. Πηγή εικόνας: peri-grafis.net

Μια πρόσφατη αποκατάσταση του πορτρέτου του 1533 στο Μουσείο J. Paul Getty στην Καλιφόρνια αποκάλυψε ότι ο δημιουργός επεξεργάστηκε επανειλημμένα το πορτρέτο του μοντέλου του για να διορθώσει τα πρησμένα μάγουλα και το μαλακό σαγόνι. Η τελική μορφή τελικά του Born δεν έχει καμία σχέση με την αρχική εκδοχή. Η εφαρμογή των φίλτρων έδωσε ένα πρόσωπο που με μανία ρουφά τα μάγουλά του μ’ αποτέλεσμα τα ζυγωματικά του να λάμπουν λαξευμένα μ’ αριστοτεχνική μαεστρία.

Και τελικά αν παρατηρήσουμε και τα τρία έργα τέχνης σε σύγκριση με τα αρχικά, τι βλέπουμε; Φίλτρα λάμψης, φίλτρα αδυνατίσματος, φίλτρα, φίλτρα, φίλτρα… Η δεύτερη εκδοχή είναι η αναγεννημένη, η Insta-cool, η Insta-υπέροχη.

Ας μην καταδικάζουμε λοιπόν, τη γενιά μας για πράγματα που υπήρχαν αιώνες πριν. Η απελπιστική ανάγκη του ανθρώπου να συμβαδίσει με τα πρότυπα ομορφιάς, μόδας της εκάστοτε εποχής πάντα υπήρχε. Δε ζούμε ξαφνικά τώρα στην εποχή του φαίνεσθαι ούτε θα σταματήσουμε ποτέ να ζούμε. Απλά τώρα έχουμε τα δεκαπλάσια όπλα για να τελειοποιήσουμε το “φαίνεσθαι”. Ας δώσουμε όμως, μια ευκαιρία και στο “είναι” μας να επιβιώσει.