Οι πίνακες που χρησιμοποιούσε ο Ερρίκος Η΄ για να βρει γυναίκα

Όποιος νομίζει ότι εφαρμογές τύπου Tinder είναι καινοτομία της εποχής μας, γελιέται. Φαίνεται ότι και οι παλιότεροι δεν ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι ως προς το να γνωρίσουν το έτερον ήμισυ, εκείνοι είχαν, όμως κι ένα επιπλέον πρόβλημα. Ή μάλλον δεν είχαν όλα εκείνα τα σημερινά μέσα που κάνουν τη μεν γνωριμία να μοιάζει παιχνιδάκι, τη δε εξέλιξη της γνωριμίας άλυτο γρίφο.

Λάτρης των εξ αποστάσεων γνωριμιών, ο βασιλιάς της Αγγλίας (1509-1547), Ερρίκος Η, απασχόλησε την ιστορία της χώρας του περισσότερο με τους έρωτές του και τους γάμους του, παρά με την πολιτική του. Παντρεύτηκε έξι φορές, χώρισε, εξόρισε ή αποκεφάλισε τις συζύγους του – όταν δεν μπορούσε αλλιώς να απαλλαγεί– και πέθανε πριν προλάβει να εξοντώσει την έκτη. Για τα μάτια της Άννας Μπολέιν (η αδελφή της οποίας, Μαίρη, επίσης είχε σχέση με τον βασιλιά) ήρθε σε ρήξη με τον Πάπα. Ο σφοδρός του έρωτας, η προειδοποίησή της ότι θα τον δεχτεί στο κρεβάτι της μόνο όταν την παντρευτεί επίσημα, σε συνδυασμό με την αδυναμία απόκτησης αρσενικού γιου με την Αικατερίνη, την τότε γυναίκα του, τον οδήγησε σε μια σειρά από πράξεις ενάντια στη λογική.

Πάντως, οι έξι φορές που παντρεύτηκε δε θα μπορούσαν να είχαν επιτευχθεί χωρίς, όπως είπαμε, το Tinder της εποχής. Ποιο ήταν αυτό; Ο ζωγράφος Χανς Χόλμπαϊν, ο νεότερος, ο οποίος λειτούργησε ως προξενητής του βασιλιά. Ο ίδιος, λόγω του καλλιτεχνικού του ταλέντου και της διπλωματίας του, είχε καταφέρει να αποκτήσει πρόσβαση στις βασιλικές αυλές ανά την Ευρώπη. Όσο περνούσαν τα χρόνια και ο Ερρίκος έβλεπε ότι δυσκολευόταν να αποκτήσει αρσενικό απόγονο, ο οποίος θα εξασφάλιζε στη γενιά του το μέλλον του θρόνου, ανέθεσε στον Χόλμπαϊν το καθήκον να γυρίζει σε όλη την Ευρώπη και να δημιουργεί τα πορτρέτα των πιθανών συζύγων του βασιλιά. Με παστέλ, τέμπερα και λάδι, ο καλλιτέχνης αποτύπωσε ρεαλιστικά τα πιο διάσημα πρόσωπα της δυναστείας των Τυδώρ και το σύνολο των γυναικών που είχαν ή θα μπορούσαν να έχουν κάποια σχέση με τον Ερρίκο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι με την τέχνη του στην ουσία κατασκεύαζε το προφίλ όλων των επιλέξιμων γυναικών για μια θέση δίπλα του.

Αυτό τον καθιστά αναμφισβήτητα δημιουργό της ιστορίας. Γιατί, όσο και ρεαλιστικά κι αντικειμενικά να θέλεις να αποδώσεις την πραγματικότητα, σίγουρα ως καλλιτέχνης εφαρμόζεις κι ένα προσωπικό φίλτρο μέσα από το οποίο περνάς τη δική σου στάση απέναντι στο πρόσωπο της έμπνευσής σου. Όσο ρεαλιστικά κι αν προσπαθούσε να αποτυπώσει ο Γερμανοελβετός καλλιτέχνης τις κορασίδες της εποχής, σίγουρα αυτό που έβλεπε ο Ερρίκος ήταν η πραγματικότητα ιδωμένη, όμως, από τα μάτια τρίτου. Και μάλιστα, έντονα επεξεργασμένη, αφού η τελειομανία του Χόλμπαϊν τον έκανε να επεξεργάζεται επανειλημμένα κι επίμονα το προφίλ μιας μύτης ή το σχήμα μιας γνάθου. Από αυτή την άποψη ο Χόλμπαϊν δημιούργησε ιστορία, πρώτον γιατί με τον τρόπο του ίσως κατηύθυνε τον Ερρίκο στις επιλογές του –έστω κι αμυδρά– και δεύτερον επειδή χάρη στο ταλέντο του, έχουμε σήμερα άποψη και εικόνα για πρόσωπα που απλά τα ξέραμε ως ονόματα, αλλά δεν είχαμε καμία απόδειξη για την ύπαρξή τους.

Στους πιο διάσημους πίνακες των επίδοξων συζύγων που φιλοτέχνησε ο Χόλμπαϊν συγκαταλέγονται η Χριστίνα της Δανίας αλλά και πιο γνωστές μορφές όπως η προαναφερθείσα Άννα Μπολέιν. Η προνομιακή θέση του καλλιτέχνη του έδωσε ασυναγώνιστη πρόσβαση στη βασιλική αυλή και του επιτράπηκε, όχι απλά να σκιτσάρει την Άννα Μπολέιν, αλλά να βρεθεί μαζί στον ιδιωτικό της θάλαμο ώστε να την αντικρίσει με ένα σατέν φόρεμα, δώρο του βασιλιά.

Μια άλλη περίπτωση είναι το πορτρέτο της Άννας της Κλεβ: Ο Χόλμπαϊν στάλθηκε να τη ζωγραφίσει, αυτή και τη μικρότερη αδελφή της, οι οποίες ήταν υποψήφιες η κάθε μία για τέταρτη σύζυγος του Ερρίκου Η’. Το πορτρέτο απέδωσε μια γυναίκα βαρετή, αν κι ίσως η ανέκφραστη μπροστινή απόδοση του Χόλμπαϊν ίσως υπαινισσόταν κάποια απλότητα κι έγινε εσκεμμένα. Ο βασιλιάς την πήρε απρόθυμα ως σύζυγό του, αλλά σύντομα βρήκε προφάσεις για να διαλύσει το γάμο και να εκτελέσει τον Κρόμγουελ, τον οποίο κατηγόρησε για την πανωλεθρία.

Τι μας διδάσκει αυτό; Ότι κάποιες φορές η εντύπωση του πίνακα μπορεί να ταυτίζεται με τις πραγματικές διαθέσεις του Ερρίκου, τις οποίες ψυχανεμιζόταν ο καλλιτέχνης και προσπαθούσε διακριτικά να τις οπτικοποιήσει. Αυτό είναι εξάλλου και το μυστικό της μακροζωΐας του στη βασιλική αυλή σε μια εποχή προδοσιών, συνωμοσιών και συκοφαντιών που σε έστελναν στην εκτέλεση. Ενώ ήταν ένας άνθρωπος που δημιουργούσε εκ των έσω κι είχε πλήρη πρόσβαση στις περισσότερες ιδιωτικές περιστάσεις της ζωής, απείχε τόσο έντεχνα από κουτσομπολιά ώστε φαινόταν να είναι αδιάφορος κι αμέτοχος σε όλα, ενώ στην ουσία ασκούσε και διπλωματία και πολιτική με την τέχνη του. Τα έργα του ήταν μέσα προπαγάνδας, ή όπως πιο εύστοχα επισημαίνει η Franny Moyle «οι πίνακες ήταν γεγονότα, που κρατήθηκαν πίσω από κουρτίνες, μέχρι που αποκαλύφθηκαν».