4 μορφές online εκφοβισμού από τις οποίες μπορεί να κινδυνεύσει ένα παιδί

Η πρώτη Πέμπτη του Νοεμβρίου (2 Νοεμβρίου 2023) έχει ανακηρυχτεί από την UNESCO, ως Διεθνής Ημέρα κατά της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνοεκφοβισμού. Οι στόχοι για την ανάδειξη της ημέρας, είναι:

• Τα κράτη να αναγνωρίσουν ότι η ενδοσχολική βία συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών και των εφήβων στην εκπαίδευση, την υγεία και την ποιότητα ζωής τους.

• Να εστιάσει στην πρόληψη της διαδικτυακής βίας

• Να επιστήσει την προσοχή των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και της βιομηχανίας της τεχνολογίας στην πρόληψη του φαινομένου της διαδικτυακής βίας.

Όπως αναφέρεται στον Οδηγό του Πολίτη της Ελληνικής Αστυνομίας, ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για να περιγράψει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι «bullying». Το ρήμα «bully» σημαίνει «πληγώνω/ τρομοκρατώ /υποχρεώνω κάποιον με τη βία να κάνει κάτι που δε θέλει». Αφορά μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική κι επαναλαμβανόμενη βία κι επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός κι εκτός σχολείου. Δυστυχώς, τα περισσότερα περιστατικά αποσιωπούνται, καθώς θεωρείται ότι στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Με το ζήτημα της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού ασχολείται η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού». Πληροφορίες για το πρόγραμμα “Live Without Bullying” είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα kmop.gr.

Όπως  εύστοχα εντοπίζει η υποψ. διδάκτωρ Ποινικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, Σπαθή Θεώνη, πολλές έρευνες έχουν γίνει για το πρόβλημα του εκφοβισμού με θύτες και θύματα μαθητές. Όμως το bullying από μαθητές, με θύματα εκπαιδευτικούς, αναδεικνύεται σε παγκόσμιο πρόβλημα, χωρίς ωστόσο να έχει λάβει την απαραίτητη προσοχή από την κοινωνία, τη σχολική κοινότητα και την πολιτεία. Παράλληλα, αν απορείς για την έξαρση του φαινομένου, είναι αντανάκλαση συνεχών προβολών που μας κατακλύζουν με σ3ξουαλικό περιεχόμενο, βίαιες εικόνες, προώθηση προτύπων τελειότητας που ενισχύουν τις διατροφικές διαταραχές και παραπληροφόρηση. Αυτές οι προσλαμβάνουσες οδηγούν σε μια σειρά από παθογένειες όπως, αυξημένη επιθετικότητα, προβληματικές συμπεριφορές, ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες και διαστρεβλωμένες αξίες.

Τα παιδιά που βιώνουν σχολική βία, από την άλλη, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στην τάξη και κινδυνεύουν να χάσουν μαθήματα ή ακόμη και να εγκαταλείψουν εντελώς το σχολείο. Η ατμόσφαιρα της πίεσης, του φόβου και της ανασφάλειας είναι ασυμβίβαστη με τη μάθηση και την παιδική ψυχή.

Τι ρόλο παίζουν όμως οι νέες τεχνολογίες και η αλόγιστη χρήση τους; Η αλήθεια είναι ότι καταναλώνεις πολύ χρόνο συνδεδεμένος στο διαδίκτυο, στα τηλέφωνα/ τάμπλετ /τους φορητούς υπολογιστές για να συνδέεσαι με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τους φίλους σου ή να παρακολουθείς ταινίες, να ακούς μουσική να μελετάς ή και να εργάζεσαι. Αλλά πόσο ασφαλής είσαι στο διαδίκτυο; Σκέψου ο,τι για τους ανήλικους, το πρόβλημα είναι πιο έντονο. Ας προσπαθήσουμε να διασαφηνίσουμε τα φαινόμενα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι νέοι και να δούμε πού μπορούν να απευθυνθούν.

1. Ο κυβερνοεκφοβισμός

Διαδικτυακό φαινόμενο, κατά το οποίο ένας νέος (ή μια ομάδα) απειλεί, ταπεινώνει ή βλάπτει άλλο πρόσωπο. Μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή και οπουδήποτε. Ο θύτης μπορεί να ενεργήσει ανώνυμα και συχνά υπάρχουν περισσότεροι μάρτυρες μέσω του διαδικτύου απ’ ό,τι στην περίπτωση του εκφοβισμού στην πραγματική ζωή. Το πρώτο πράγμα είναι να υπερασπιστείς άλλους σε περίπτωση εκφοβισμού τους. Αν είσαι εσύ το θύμα, μίλησε στους φίλους, στην οικογένεια, στον εκπαιδευτικό σου, σε υπηρεσία (Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά του Εκφοβισμού: Home | European Antibullying Network) ή σε οποιονδήποτε άτομο εμπιστοσύνης. Συμβουλέψου επίσης, τον κατάλογο του Συμβουλίου της Ευρώπης με τους εθνικούς μηχανισμούς καταγγελίας, υποστήριξης θυμάτων κυβερνοεκφοβισμού και ρητορικής μίσους Reporting to National Bodies – No Hate Speech Youth Campaign (coe.int).

2. Grooming

Τελευταία, ακούς συχνά τον όρο grooming. Η διαδικτυακή αποπλάνηση ανηλίκου είναι η διαδικασία κατά την οποία ένας ενήλικας επικοινωνεί μαζί σου διαδικτυακά, κυρίως με τη χρήση πλαστών προφίλ, υποδυόμενος ένα νεαρό άτομο ή ακόμη και κάποιο επώνυμο πρόσωπο. Ο groomer μπορεί να έχει πολλαπλά κίνητρα για να σε εξαπατήσει, π.χ. να εκμεταλλευτεί και να αποκομίσει χρήματα από τη φωτογραφία που αναρτάς, για δική του σ3ξουαλική ευχαρίστηση, (ορισμένες φωτογραφίες θα μπορούσαν να καταλήξουν στο λεγόμενο π@ιδόφιλο σκοτεινό διαδίκτυο), ή να σε εκβιάσει. Μη στέλνεις γυμνές εικόνες ή βίντεο του εαυτού σου, ειδικά εάν δε γνωρίζεις προσωπικά τον αποδέκτη. Εάν νομίζεις ότι είσαι αντιμέτωπος με έναν groomer, κόψε τη συζήτηση κι αναζήτησε βοήθεια, υποδεικνύοντας το πρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για έγκλημα κι ονομάζεται διαδικτυακός σ3ξουαλικός εξαναγκασμός κι εκβιασμός!

3. Ρητορική μίσους

Μια καθημερινή πλέον κατάσταση είναι ότι οι άνθρωποι όλων των ηλικιών έρχονται αντιμέτωποι με μία πρωτοφανή ρητορική μίσους, η οποία αφορά τη διατύπωση γενικευμένης αρνητικής γνώμης σχετικά με μια συγκεκριμένη ομάδα ή πρόσωπο που ανήκει σε αυτή. Είναι μια μορφή ρατσισμού και διάκρισης με πανευρωπαϊκό χαρακτήρα και ενδυναμώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ξενοφοβία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός κατέχουν την κορυφή των συνηθέστερων αιτιών της, με την διαφορετικότητα να γίνεται το «κόκκινο πανί» των επιθέσεων αυτών. Το Συμβούλιο της Ευρώπης ξεκίνησε την εκστρατεία ευαισθητοποίησης «No Hate Speech Campaign» με το σχετικό ιστότοπο παρέχονται στους νέους τα μέσα και οι αντίστοιχες εθνικές επαφές για την καταγγελία της ρητορικής μίσους.

4. Fake news

Παράλληλα, η δύναμη του διαδικτύου, έχει φέρει τους νέους αντιμέτωπους με ψευδείς ανακριβείς ή παραπλανητικές ειδήσεις που διαδίδονται σκοπίμως στα μέσα ενημέρωσης για τη χειραγώγηση απόψεων. Προτού τις υιοθετήσεις, αναρωτήσου, ποιος είναι ο συντάκτης και ποιοι οι στόχοι του. Είναι έμπιστος ο δικτυακός τόπος και αξιόπιστες οι πηγές του; Η ενίσχυση των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης σου, είναι μονόδρομος επιβίωσης. Για περισσότερες πληροφορίες , επισκέψου την Ευρωπαϊκή Δικτυακή Πύλη της Νεολαίας.

Προς αντιμετώπιση όλων των ανωτέρων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί την ΕΕ να προστατεύσει τα παιδιά στο διαδίκτυο και να αποτρέψει τον κυβερνοεκφοβισμό και τη σ3ξουαλική κακοποίηση αλλά και το κυβερνομίσος («cyberhate»). Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική, με τίτλο «καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά» εγκρίθηκε πέρυσι και περιλαμβάνει τρεις πυλώνες: Ασφαλείς ψηφιακές εμπειρίες, ενδυνάμωση ή ψηφιακός γραμματισμός και προώθηση της ενεργού συμμετοχής. Η αντίστοιχη πύλη της ΕΕ Better Internet for Kids ,προσφέρει μέσα και συμβουλές για την προστασία στο Διαδίκτυο. Υπάρχει μάλιστα, πεδίο αφιερωμένο στους νέους «BIK Youth με πρόσβαση σε χρήσιμους πόρους και δυνατότητα έκφρασης απόψεων.

Επιτέλους, οργανώνεται ευρωπαϊκό πρότυπο ηλεκτρονικής επαλήθευσης της ηλικίας από το 2024. Με απλά λόγια, είναι απαραίτητο, όλες οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης να επιβεβαιώνουν ότι υφίστανται όντως έγκριση των γονέων για τη δημιουργία προφίλ στα μέσα αυτά, από τα παιδιά που δεν πληρούν το ηλικιακό κριτήριο.

Συμπερασματικά, η κα Σπαθή αναφέρει ότι η πρόληψη, η ενημέρωση και εκπαίδευση καθώς και η έγκαιρη και έγκυρη αντιμετώπιση αυτών των εγκληματικών φαινομένων καθίσταται απαραίτητη σε ατομικό, κοινωνικό μα και παγκόσμιο επίπεδο. Εκτός από τους φορείς, οι γονείς οφείλουν να ενημερώνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα γύρω από τις νέες τεχνολογίες, ενώ θα πρέπει να αποτελούν το ασφαλέστερο καταφύγιο για τα παιδιά τους. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί, χρειάζεται να είναι σε εγρήγορση για κάθε περιστατικό και να το αντιμετωπίσουν με αμέριστη υποστήριξη, λειτουργώντας αποτελεσματικά, τόσο σε επίπεδο πρόληψης, όσο και συνειδητοποίησης του φαινομένου της διαδικτυακής παρενόχλησης.

Όπως διαπιστώνεις, η μισαλλοδοξία, είναι ένα δηλητήριο που καταφέραμε να διοχετεύσουμε στα παιδιά μας, με τον κάθε μορφής εκφοβισμό, να διαλύει τη σωματική, πνευματική και ψυχική τους ευημερία. Τουλάχιστον ας γίνουμε κοινωνοί των μηχανισμών καταπολέμησής τoυ.