Πρόσφατα σε μια συζήτηση, μου τέθηκε το εξής ερώτημα «Είναι η μονογαμία διαστροφή;». Αφού πρώτα έπαθα ένα εσωτερικό σοκ, τύπου «τι λες καλέ; Aπό πότε η μονογαμία θεωρείται διαστροφή, γιατί να θεωρείται διαστροφή και τι εννοούμε διαστροφή;», έπειτα προβληματίστηκα. Διότι η αλήθεια είναι πως δεν είναι η πρώτη φορά που έρχομαι αντιμέτωπη με την άποψη πως, ως όντα είμαστε από τη φύση μας πολυγαμικά. Είναι όμως η πρώτη φορά που συνειδητοποιώ ότι μια τέτοια παραδοχή θα σήμαινε ενδεχομένως πως η λέξη «διαστροφή» -όσο έντονη κι αρνητική χροιά κι αν φέρει από μόνη της-, ίσως και να έχει κάποια βάση, υπό την έννοια ότι ο άνθρωπος παρεκκλίνει από το βιολογικό αυτό ένστικτο ή ανάγκη.
Καταρχάς, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε πως αναφερόμενοι στη λέξη μονογαμία, εννοούμε ουσιαστικά την αποκλειστικότητα μεταξύ δύο ανθρώπων, η οποία δύναται να επιτευχθεί μέσω διαφόρων ειδών μονογαμικών σχέσεων, όπως ερωτική/σεξουαλική, ψυχοσυναισθηματική, γενετική (απόκτηση παιδιών) και οικογενειακή (επισφράγιση μέσω του θεσμού του γάμου). Αν αναλογιστούμε όμως, ότι ο καθένας από εμάς το πιο πιθανό να είχε διαφορετικούς συντρόφους ανά τα χρόνια, μέχρις ότου να βρει τον άνθρωπο με τον οποίο να επιλέξει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του μαζί του, τότε η παραδοχή και μόνο της ύπαρξης πολλαπλών ερωτικών συντρόφων δε μας καθιστά απόλυτα μονογαμικούς. Διαφορετικά θα έπρεπε να «κλειδώναμε» στον πρώτο σύντροφο με τον οποίο συνάπταμε σχέση.
Αν προσεγγίσουμε το θέμα από καθαρά βιολογικής πλευράς, έρευνες δείχνουν πως μόλις το 9% των θηλαστικών και 29% των πρωτευόντων θηλαστικών είναι μονογαμικά, ποσοστά που δεν ταυτίζονται καθόλου με το γενικό μονογαμικό μοντέλο του δικού μας είδους. Βέβαια αξίζει να σημειωθεί πως αυτό δεν ίσχυε πάντα, αφού πριν τα χρόνια του δυτικού επεκτατισμού, παρατηρήθηκε πως το 83% ήταν πολυγυνές (δηλαδή οι άντρες είχαν πολλαπλές γυναίκες), που ουσιαστικά είναι κι αυτή μια μορφή πολυγαμίας.
Πέραν απ’ αυτό, κοιτάζοντας τις συμπεριφορές και τις σκέψεις των ανθρώπων γύρω από το θέμα σχέσεις κι απιστία, το κέντρο ελέγχου υγείας στην Αμερική, μέσα από έρευνες που πραγματοποίησε, υποδεικνύει πως το 46.1% έχουν απατήσει το σύντροφό τους, ενώ το εντυπωσιακό 80% δήλωσε πως σκέφτονται να απατήσουν. Ποσοστά που μας δείχνουν πως ο σύγχρονος άνθρωπος αδυνατεί να υποστηρίξει έμπρακτα το μονογαμικό τρόπο ζωής που επέλεξε.
Το συμπέρασμα αυτό, έρχονται να ενισχύσουν κι άλλες διεθνείς έρευνες γύρω από τη σεξουαλικότητά μας, οι οποίες φανερώνουν πως 50% των ατόμων ερεθίζεται στη φαντασίωση και μόνο μιας ερωτικής συνεύρεσης με περισσότερα άτομα ταυτόχρονα. Το γεγονός πως αυτές οι φαντασιώσεις υπάρχουν, συνδυαστικά όμως με το ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν πραγματοποιούνται ποτέ, υποδηλώνει πώς οι διάφορες κοινωνικές, θρησκευτικές πεποιθήσεις και στερεότυπα, επιδρούν στην ιδέα που έχει το άτομο στο μυαλό για την «ιδανική» μορφή σχέσης που πρέπει να ακολουθεί.
Σύμφωνα με την Έιμι Μαρς, διευθύντρια Έρευνας και Αξιολόγησης Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Purdue, δεν υπάρχουν κάποια επιστημονικά στοιχεία τα οποία να αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αγαπούν ή να σχετίζονται με περισσότερα από ένα άτομα. Άλλωστε πώς να το ξέρουμε; Δεν επιδιώξαμε ποτέ άμεσα ή ολιστικά κάτι τέτοιο για να μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε ή να το απορρίψουμε.
Αν λοιπόν η πολυγαμία μοιάζει να είναι πιο κοντά στη φύση μας κι αν η μονογαμία φαίνεται να είναι δύσκολο να διατηρηθεί, πώς υιοθετήσαμε ως νόρμα αυτή τη δυαδική μορφή σχέσεων ανά τα χρόνια; Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα -και σχετικά πρόσφατη (2010) αλλά αμφιλεγόμενη-, θεωρία από τον Αμερικανό συγγραφέα Christopher Ryan στο βιβλίο του Sex at Dawn, που υποστηρίζει πως η μονογαμία γεννήθηκε κυρίως όταν άρχισε να δημιουργείται η ανάγκη στις κοινωνίες να οριοθετήσουν και να πολλαπλασιάσουν τις περιουσίες τους. Όταν δηλαδή παρουσιάστηκε η επεκτατική πολιτική του κόσμου –κι εδώ συνδυάζεται και το ποσοστό πολυγαμίας που αναφέρθηκε προ δυτικού επεκτατισμού-, προς αποφυγή του ρίσκου οι όποιες αποκτώμενες περιουσίες να πέσουν σε ξένα χέρια, έπρεπε να υπάρχουν αποκλειστικοί δικαιούχοι για συνέχιση. Κάτι τέτοιο δημιουργούσε νομικά και κληρονομικά ζητήματα κι έκανε πιο επιτακτική την ανάγκη για ένα μοντέλο οικογένειας που θα μπορούσε να υποστηρίζει τα συμφέροντα αυτά. Διαφαίνεται λοιπόν, πως η μονογαμία, ξεκίνησε από ανάγκη, σαν ένας νομικός θεσμός κι έχει να κάνει περισσότερο με κτητικότητα, με το αίσθημα της κατοχής και ιδιοκτησίας και όχι τόσο με συναισθήματα, όπως θεωρούμε.
Η αλήθεια είναι πως στο μυαλό μας είναι συγκεχυμένες οι έννοιες της μονογαμίας με της αγάπης και της αφοσίωσης, ενώ μιλάμε για δύο διαφορετικά πράγματα που δεν αναιρούν το ένα το άλλο. Στη μια περίπτωση έχουμε να κάνουμε με έναν κανόνα, ένα θεσμό ενώ στην άλλη περίπτωση μιλάμε για ένα αίσθημα. Όπως είπε και η Έιμι Μαρς, ένας άνθρωπος κάλλιστα θα μπορούσε να αγαπάει και να συνευρίσκεται ερωτικά με περισσότερους του ενός ατόμου. Στην πραγματικότητα λοιπόν, όλοι μας είμαστε δυνητικά πολυγαμικοί, όμως επιλέγουμε συνειδητά τη μονογαμία, κυρίως λόγω της ανάγκης να αισθανόμαστε ότι ανήκουμε κάπου, ότι υπάρχει μια σταθερά στη ζωή μας και μια εγγύτητα. Το αν μ’ αυτή την επιλογή θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι πάμε κόντρα στη φύση μας, είναι κάτι που χρήζει περαιτέρω ανάλυσης και δεν μπορεί να απαντηθεί μ’ ένα ναι ή ένα όχι.
Κάποιος θα μπορούσε να πει πως, όπως σε διάφορους άλλους τομείς της ζωής μας έχουμε ποικιλία κι η αγάπη και το ενδιαφέρον μας μοιράζεται, για παράδειγμα μεταξύ φίλων, μεταξύ αδερφών, μεταξύ γονέα και των παιδιών, χωρίς αυτό να αποτελεί πρόβλημα, ίσως έτσι να έπρεπε να λειτουργούμε και στην ερωτική/συντροφική μας σχέση. Αυτό θα σχετιζόταν με όσα αναφέραμε μέχρι στιγμής. Όμως, υπάρχει κάτι που θα μας διέφευγε σ’ αυτή την περίπτωση. Κι αυτό είναι ο παράγοντας εξέλιξη. Μήπως, η μονογαμία δε θεωρείται διαστροφή, αλλά αποτελεί μέρος της εξελικτικής πορείας του ανθρώπινου είδους;
Όπως λέμε ότι είναι στη φύση μας η πολυγαμία, το ίδιο ίσχυε και για το γεγονός πως πριν χιλιάδες χρόνια, για παράδειγμα, ως απόγονοι πιθηκοειδών –αν μιλάμε βάσει της θεωρίας του Δαρβίνου– ήταν στη φύση μας να περπατάμε στα τέσσερα, όμως με την πάροδο των αιώνων εξελιχθήκαμε σ’ αυτό που είμαστε σήμερα. Κι αυτό έγινε μέσα από συνεχές προσαρμογές κι αλλαγές, ώστε να μπορέσουμε σαν είδος να εξασφαλίσουμε τη διαιώνισή μας. Αναπτύξαμε δηλαδή μέσα στα χρόνια τέτοιες δεξιότητες και ιδιότητες που θα μας επέτρεπαν να προσαρμοστούμε στο ανάλογο περιβάλλον και θα εξασφάλιζαν την επιβίωσή μας.
Ας θεωρήσουμε την πολυγαμία πιο κοντά στη φύση μας κι ας κάνουμε την υπόθεση πως δεν πάμε κόντρα στη φύση μας και ακολουθούμε χωρίς φραγμούς τη βιολογική αυτή ανάγκη. Να έχουμε δηλαδή μια κοινωνία όπου ο κανόνας θα ήταν ένα πολυγαμικό μοντέλο ερωτικών, σεξουαλικών, συναισθηματικών σχέσεων, αντί του μονογαμικού που έχουμε συνηθίσει. Πόσο εφικτό πρακτικά θα ήταν κάτι τέτοιο; Πώς θα λειτουργούσε μια κοινωνία όπου ελεύθερα θα μπορούσαμε να έχουμε παράλληλα όσους ερωτικούς συντρόφους επιθυμούσαμε; Τι θα γινόταν με τα εγωκεντρικά ένστικτα και τις κτητικές συμπεριφορές που εκδηλώνουμε ως άνθρωποι με αισθήματα, προς το άτομο –ή στην προκειμένη στα άτομα- του ενδιαφέροντός μας; Πώς θα δαμάζαμε το αναπόσπαστο κομμάτι της ζήλιας που υποβόσκει σε κάθε είδους σχέση που έχουμε ακόμη και τώρα και το οποίο σίγουρα θα εμφανιζόταν κρυφά ή φανερά και στις πολυγαμικές μας σχέσεις; Τι θα απογινόταν το αίσθημα και η ανάγκη του «ανήκειν» και κυρίως όσον αφορά τα παιδιά που θα γεννιόνταν ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα πολυγαμικών σχέσεων, τα υπαρξιακά, νομικά, ψυχολογικά ενδεχομένως θέματα που θα δημιουργούνταν κάτω από τέτοιες συνθήκες; Πώς μπορούν όλα αυτά να αγνοηθούν;
Θέτοντας τα ερωτήματα αυτά, διαπιστώνουμε πως η προσέγγιση ότι η μονογαμία ίσως και να αποτελεί εν τέλει μια από τις πολλές μορφές εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, με απώτερο σκοπό την επιβίωση και διαιώνισή του, είναι πιθανή. Ίσως η έννοια της πολυγαμίας να φαντάζει πιο εφικτή σε προσωπικό επίπεδο, όπου δηλαδή ο καθένας μπορεί να επιλέξει με το σύντροφό του αν θα ακολουθήσουν μια πολυγαμική σχέση, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι πιο «μεμονωμένη» αφού δε θα αποτελεί τη νόρμα με την οποία η πλειονότητα των ανθρώπων δημιουργεί σχέσεις. Το πρόβλημα ενδεχομένως να δημιουργείται αν επιχειρήσουμε να εφαρμόσουμε μια τέτοια σκέψη σε ολόκληρη την κοινωνία, αφού ένας κόσμος με νόρμα την πολυγαμία θα έμοιαζε με χάος.
Συμπερασματικά λοιπόν, καθώς διαφαίνεται, τείνουμε να είμαστε περισσότερο πολυγαμικοί στη σκέψη αλλά μονογαμικοί στην πράξη. Σίγουρα υπάρχουν και οι περιπτώσεις ατόμων που επιλέγουν έμπρακτα το πολυγαμικό μοντέλο σχέσεων, που διέπεται από τους δικούς τους κανόνες οι οποίοι συμβάλλουν σε μια ομαλή λειτουργία των μεταξύ τους σχέσεων. Μπορεί να μην εμπίπτει σ’ αυτό που έχουμε συνηθίσει, δε σημαίνει όμως πως πρέπει να θεωρείται αυτόματα κάτι το αφύσικο.
Η πραγματικότητα είναι πως και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν δυσκολίες που χρειάζεται να αντιμετωπίσουν οι συμβαλλόμενοι, πειρασμοί και σκέψεις που πρέπει να διαχειριστούν, όμως το τελικό αποτέλεσμα, η αντίδραση και η συμπεριφορά δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με τη φύση μας. Αν ήμασταν απλώς έρμαια των ενστίκτων και της φύσης μας δε θα μιλούσαμε για πολιτισμό και κοινωνίες. Κι αν ήταν να απαντήσουμε στο ερώτημα τι θεωρείται φυσιολογικό, τότε ας απαντούσαμε με κύριο κριτήριο αυτό του μεταξύ μας σεβασμού. Όλα τα άλλα είναι ψιλά γράμματα.
Συντάκτης: Άννα Μετόχη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
