Η ειρωνεία είναι δείκτης ευφυΐας

Συνήθως την ήρεμη φωνή που ξεστομίζει την ειρωνεία, τη συνοδεύει ένα ύφος μπλαζέ. Θες να πιστεύουν ότι τάχα αδιάφορα ξεπόρτισε απ΄ το στόμα σου. Έλα όμως που δεν ξέρουν ότι η ειρωνεία σου είναι η αδυναμία τους.

Και καλύτερα να μην το ξέρουν γιατί θα σε περάσουν αγενή. Κι άντε μετά να βρεις σκόνη για τα ευαίσθητα, ώστε να φύγει το στίγμα από πάνω σου που τόσο σε λερώνει. Το στίγμα του αγενή, ναι. Έγινε θέμα όπως κατάλαβες μια μικρή ειρωνεία. Βέβαια, μικρή ίσως τη θεωρείς εσύ. Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι μεγάλη προσβολή.

Κρίμα, γιατί μια ειρωνεία μπορεί να είναι τόσο καλά διατυπωμένη που μπορεί να σώσει  μια παρεξήγηση απ’ τα δόντια του τσακωμού. Δηλαδή περνιόμαστε για έξυπνοι όσοι το καταφέρνουμε αυτό; Ε, όσο να ‘ναι μια παραπάνω χούφτα ευφυΐας την έχουμε.

Δεν πρόκειται για εγκώμια στο τομάρι μας, αλήθεια είσαι ευφυής αν καταφέρεις με μια ειρωνεία να πετάξεις λάσπη κι ο άλλος να νιώσει ευγνώμων που είσαι ψύχραιμος και δε σκοτώνεστε εν τέλει. Μπορεί ο καθένας να το κάνει αυτό νομίζεις; Γελιέσαι.

Ειρωνεία με ειρωνεία διαφέρει. Δεν είναι σαν το χιούμορ, δεν έχει τόσα είδη, μην τρομάζεις. Ναι, ειρωνικό ήταν αυτό, εκ παραδρομής ξέφυγε. Αφού μαύρη ειρωνεία δε θα συναντήσεις πώς να το κάνουμε; Η διαφορά τους λοιπόν είναι στο αν η ειρωνεία γίνεται κατανοητή ή όχι.

Τη λάσπη την πετάει πάντα απαραιτήτως, οπότε η σύστασή της δεν αλλάζει, δεν έχει διαφορετικές μορφές. Πάντα θυμό κρύβει ή ανάγκη -πολύ απλά να σ’ εξουδετερώσει. Ναι, πολύ απλά. Απλούστατα κιόλας. Αφού είναι ειρωνεία, απλά τα καταφέρνει, δε φωνάζει ούτε σπάει ποτήρια και κινητά. Είναι τόσο κυρίαρχη και μπλαζέ που σε κάνει ένα με το πάτωμα κι ας φοράει παλτό με κόψιμο «χαμόγελο» στους ώμους.

Η ειρωνεία που γίνεται κατανοητή απ΄ όλους ανεξαιρέτως, συνήθως δεν έχει μετριάσει σωστά τα υλικά της συνταγής. Έχει πέσει παραπάνω θυμός ή ξέφυγε περισσότερη εξήγηση στη διατύπωση. Όταν όλοι πέσουν με τα μούτρα να σε φάνε λέγοντας σου «ειρωνεύεσαι γιατί δεν έχεις κάτι να πεις», σημαίνει πως υπερανέλυσες την ευφυΐα σου μες στην ειρωνεία και δεν της πάει.

Η ειρωνεία δε θέλει «νιανιά» διατύπωση. Θέλει κοφτές λέξεις, poker face και γαλήνη στις κινήσεις σου. Μόνο έτσι ο «ειρωνευόμενος» κάνει το θύτη του σύμμαχο. Αυτό είναι το άλλο είδος της λοιπόν. Διπλωματικό είδος ειρωνείας θα το χαρακτήριζε κανείς. Ο απέναντί σου νομίζει πως έχεις προθέσεις συμπάθειας -εξού κι η γλώσσα του σώματος που μόλις προτείναμε. Οπότε χαμογελάει μαζί σου, συμφωνεί και σε υποστηρίζει κιόλας. Την ώρα που εσύ τον έχεις λούσει ειρωνεία τόσο διακριτικά, που πανηγυρίζεις την ευφυΐα σου ενδόμυχα.

Τότε ναι, είσαι ευφυής. Είσαι οξυδερκής κι όλα τα καλά του κόσμου. Το πιο ωραίο της υπόθεσης είναι πως κι αγενής να έγινες, δεν έγινες τουλάχιστον αντιληπτός επειδή η ευστροφία σου τα «κουκούλωσε» όλα.

Πρακτικά έγινες αγενής έστω και λίγο, όταν τσιγκλάς τον άλλο προκλητικά λέγοντάς του το αντίθετο απ’ αυτό που εννοείς. Μα πώς να υπάρξει ειρωνεία αν δεν εννοήσεις το αντίθετο αυτού που δηλώνεις; Αλλιώς τίποτα πικρόχολο, σαρκαστικό κι αιχμηρό δεν υπάρχει στον αέρα για να προκαλέσει την ειρωνική αλλεργία.

Θεωρητικά όμως αγενής δεν είσαι ούτε απότομος. Έχεις τρόπους. Γιατί να θεωρείσαι αγενής; Αγένεια θα ήταν αν εκμηδένιζες υβριστικά ή αν ξεσπούσες σωματικά στον εκάστοτε συνομιλητή. Εσύ κρατάς τα όρια, όμως, σε λεκτικό επίπεδο, σε ήρεμο τόνο και ποτέ δεν πλησιάζουν τέτοιου είδους εκρήξεις ούτε για πλάκα.

Δε θεωρείται αγένεια το να παίζεις τάβλι με τη νοημοσύνη του άλλου. Σ’ αυτό το σημείο οφείλουμε μια συγγνώμη αν θίχτηκε το τάβλι. Χρησιμοποιείστε τις λέξεις σκάκι, πασιέντζα ή μπιλιάρδο αν διακρίνατε κάποια ειρωνεία ως προς το τάβλι συγκεκριμένα. Το θέμα μας είναι ότι δεν είναι αγενές ή σαδιστικό να χειραγωγούμε νοημοσύνες.

Προφανώς γιατί δεν είναι ιδιαίτερα νοήμων ο εγκέφαλος για να προστατευτεί από τέτοιες παραβιάσεις, άρα η νοημοσύνη στην προκειμένη θεωρείται οξύμωρη έννοια. Ωστόσο για να ειρωνευτείς κάποιον, έχεις λόγους. Δεν ξύπνησες και λες «σήμερα θα ταπεινώσω τον τάδε όσο πιο ειρωνικά μπορώ». Άρα η νοημοσύνη του άλλου χειρίστηκε τη δική σου πρώτα. Κάτι σαν παιχνίδι εξουσίας κι εκδίκησης θεώρησέ το.

Καλά, αν βρεις τα σκούρα απ’ τις κατηγορίες παράτα τα και δέξου τον χαρακτηρισμό του αγενή. Η ευφυΐα σου είναι αρκετά μεγάλη για να ειρωνευτείς με αγένεια τον εαυτό σου, οπότε προφανώς θα έχεις απαντήσει αντίθετα.

Ευγενικά. Τι σου είναι το «ανάποδο κορμί» της ειρωνείας, ε;