Η ψυχολογική χειραγώγηση είναι μια κατάσταση κατά την οποία ένας άνθρωπος χρησιμοποιεί έναν άλλον προς όφελός του. Πρόκειται για έναν τύπο κοινωνικής επιρροής που έχει ως στόχο να αλλάξει τη συμπεριφορά ή την αντίληψη των άλλων μέσω καταχρηστικής ή παραπλανητικής τακτικής. Ο θύτης δημιουργεί σκόπιμα μια ανισορροπία εξουσίας κι εκμεταλλεύεται το θύμα για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του. Δελεαστικό, ε;
Όλοι μας έχουμε χρησιμοποιήσει τη χειραγώγηση ως τακτική σε κάποια στιγμή της ζωής μας, ακόμα και χωρίς να το αντιληφθούμε. Όπως τότε που χρησιμοποιήσαμε μια κολακεία για να κερδίσουμε μια εύνοια ή τότε που είπαμε ένα μικρό ψεματάκι για να ξεφύγουμε από μια άβολη κατάσταση.
Στο πλαίσιο των ανθρώπινων σχέσεων, η επιρροή δεν είναι απαραιτήτως αρνητική, κάποιες φορές μάλιστα είναι πολύ θετική. Για παράδειγμα, οι κοντινοί μας άνθρωποι όπως οι φίλοι, η οικογένεια κι ο σύντροφος μπορούν να μας εμπνεύσουν αλλαγές σε κακές συνήθειες ή να ενθαρρύνουν συμπεριφορές ικανές να μας πάνε ένα βήμα μπροστά. Η επιρροή, όμως, αυτή γίνεται επικίνδυνη όταν συνιστά παραπλανητική χειραγώγηση, όταν δεν προσπαθεί να εμπνεύσει αλλά να επιβάλλει.
Όλοι ξέρουμε και μπορούμε με βαρύγδουπους αφορισμούς να υποστηρίξουμε ότι όταν καταντάς να ‘σαι το πιόνι στη σκακιέρα των άλλων, δεν ορίζεις πλέον τη ζωή σου και προφανώς πρέπει άμεσα να φύγεις από αυτή την κατάσταση, όσο δύσκολο κι αν είναι, όσο κι αν σε έχουν διαβεβαιώσει πως ακόμα και σαν πιόνι είσαι η βασίλισσα.
Μήπως, όμως, ως ένα σημείο, σου αρέσει να χειραγωγείσαι, αρκεί να μην το ξέρεις και κυρίως να μην το παραδέχεσαι; Πόσες φορές ενώ βρίσκεσαι σε μια δύσκολη κατάσταση δεν προσευχήθηκες να πάρει κάποιος άλλος την καλύτερη απόφαση για ‘σένα και να σου δώσει τη λύση στο φαινομενικά άλυτο πρόβλημά σου; Μήπως κατά βάθος κάποιες φορές αφήνεις τους άλλους να παίρνουν τα ηνία της ζωής σου, απλά και μόνο επειδή τη δεδομένη στιγμή νιώθεις αδύναμος να χειριστείς την οποιαδήποτε κατάσταση, επειδή φοβάσαι να αναλάβεις την ευθύνη;
Μια τέτοια συμπεριφορά ασυνείδητης θυματοποίησης υποκρύπτει συνήθως την ανάγκη να πάρει κάποιος άλλος το βάρος των επιλογών σου. Για παράδειγμα, μπορεί παρόλο που είσαι ενήλικας –με ό,τι αυτό συνεπάγεται– να αφήνεις τους γονείς σου να παίρνουν αποφάσεις για την καριέρα σου. Έτσι, αν πάει κάτι λάθος φταίνε αυτοί κι εσύ τα έχεις απερίγραπτα καλά με τον εαυτό σου. Άλλες φορές πάλι, επιτρέπεις στους φίλους ή το αμόρε σου να ελέγχει τη συμπεριφορά σου, το ντύσιμό σου, την εμφάνισή σου και γενικότερα την κοινωνική σου ζωή. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια φούσκα δήθεν ελέγχου και χειραγώγησης στην οποία θεωρείς υπεύθυνους πάντα τους άλλους. Στο τέλος, όμως, σαν σωστός τενίστας ρίχνεις το μπαλάκι και μάντεψε: Οι άλλοι φταίνε για όλα όσα σου συμβαίνουν και ποτέ εσύ ο ίδιος.
Είναι όπως ακριβώς το παρκάρισμα: Λες στους φίλους σου να σου κάνουν κουμάντο προκειμένου να παρκάρεις. Εσύ γυρνάς μόνο το τιμόνι δεξιά-αριστερά και πας μπρος-πίσω μηχανικά, χωρίς να σκέφτεσαι ποια είναι η σωστή κίνηση. Έτσι και στη ζωή κάποιες φορές βολεύεσαι κι αρέσκεσαι στο να κάνουν κουμάντο οι άνθρωποι του στενού περιβάλλοντός σου που σε ξέρουν καλά και θεωρείς ότι θα πάρουν τη σωστή απόφαση κι εσύ απλά κάνεις ό,τι λένε. Έτσι φεύγει το βάρος του να ελέγχεις τη ζωή σου, απευθυνόμενος σε κάποιον που εμπιστεύεσαι τυφλά κι είσαι σίγουρος ότι θα το κάνει σωστά.
Όμως αυτή η συμπεριφορά δεν μπορεί να είναι λειτουργική για πολύ καιρό. Ακόμα κι αν δεν είχες σκεφτεί ότι το κάνεις, τώρα το ξέρεις. Όσο καλά κι αν σε ξέρει οποιοσδήποτε δεν είναι εσύ και δεν μπορεί να ελέγξει τη ζωή σου όπως εσύ. Μπορείς να δώσεις αν θες για μια φορά σε κάποιον να σου κρατήσει το τιμόνι, αλλά δε θα σε πάει απαραίτητα εκεί που θες. Ο μόνος που μπορεί να ορίσει τη ζωή σου είσαι εσύ. Σταμάτα, λοιπόν, να επαναπαύεσαι στη σιγουριά των άλλων και πάρε το μυαλό, την ορατότητα και το τιμόνι στα χέρια σου, γιατί όταν θα ακούς τις οδηγίες για να παρκάρεις και χτυπήσεις το αυτοκίνητο στο κράσπεδο θα ‘ναι αργά.
Συντάκτης: Γεράσιμος Βλαχόπουλος
Επιμέλεια κειμένου: Πωλίνα Πανέρη
Επιμέλεια κειμένου: Πωλίνα Πανέρη
