Η εκδίκηση της Orca: Γιατί βυθίζουν τα καράβια για αντίποινα

Η φράση «η φύση μας εκδικείται» μπορεί να φαίνεται τετριμμένη έως και υπερβολική, αλλά μάλλον τελικά το περιεχόμενο αυτών των τεσσάρων λέξεων αποδεικνύεται καθημερινά από φαινόμενα που εκδηλώνονται σε κάθε μεριά της γης, μέσα από φυσικές καταστροφές κι ακραία γεγονότα. Μέσα στα δείγματα της αντίδρασης που φαίνεται ότι προκαλεί η αρνητική παρέμβαση του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον, κατά τα τελευταία χρόνια, προστίθεται και η τάση των φαλαινών να βυθίζουν σκάφη στους ωκεανούς.

Οι επιθέσεις γίνονται από φάλαινες του είδους Orcinus orca που είναι γνωστές κι ως «φάλαινες δ@λοφόνοι», οι οποίες είναι κρίσιμα απειλούμενο είδος. Με βάση την τελευταία απογραφή του 2011 οι όρκες του είδους αυτού- που αναφέρονται κι ως ιβηρικές όρκες- δεν ξεπερνούσαν στον αριθμό τις 39. Οι πρώτες επιθέσεις από τις ιβηρικές όρκες ξεκίνησαν να καταγράφονται το 2020. Φέτος, επίσης, έχουν γίνει αρκετές αναφορές για επιθέσεις. Μέχρι τα μέσα Ιουνίου, είχαν αναφερθεί 12 επιθέσεις από όρκες στα ανοιχτά της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.

Τον Απρίλιο, το καταμαράν “Bali 4.8” δέχθηκε επίθεση με αποτέλεσμα να καταστραφούν και τα δύο πηδάλιά του. Ο καπετάνιος του σκάφους ανέφερε ότι είχε δεχθεί κι άλλες ανάλογες επιθέσεις από όρκες στο παρελθόν, ενώ κατέγραψε τη τελευταία η οποία ανάγκασε σε παροπλισμό του 14,6 μέτρων σκάφους για 10 ημέρες, προκειμένου να αντικατασταθούν τα πηδάλιά του. Το βίντεο από την επίθεση αναρτήθηκε στο διαδίκτυο και σε αυτό φαίνεται μία από τις όρκες που το είχαν περικυκλώσει να δαγκώνει και να κόβει με τα δόντια της τμήμα του μηχανισμού του ενός πηδαλίου. Στις 2 Μαΐου μια ομάδα από έξι όρκες επιτέθηκε σε ένα ιστιοφόρο που έπλεε στο στενό του Γιβραλτάρ. Επιβάτης του σκάφους, μάλιστα, ανέφερε ότι μια μητέρα όρκα φαινόταν να μαθαίνει στο μικρό της τον τρόπο να ορμάει στο πηδάλιο.

Στις 4 Μαΐου έγινε κι άλλη επίθεση στο σκάφος Champagne, στο στενό του Γιβραλτάρ και πάλι. Ο κυβερνήτης του σκάφους ανέφερε ότι δέχθηκε επίθεση από τρεις φάλαινες η μεγαλύτερη εκ των οποίων έπαιρνε φόρα και χτυπούσε με δύναμη το πλαϊνό μέρος του σκάφους, ενώ οι δύο μικρότερες είχαν ως στόχο το πηδάλιο. Όπως παρατήρησε κι αυτός, οι μικρότερες φάλαινες φαινόταν ότι μιμούνταν τη τεχνική που ακολουθούσε η μεγαλύτερη. Η ακτοφυλακή της Ισπανίας διέσωσε το πλήρωμα του σκάφους, αλλά αυτό βυθίστηκε μετά από τη ρυμούλκησή του στο λιμάνι. Οι επιθέσεις φαίνεται να στοχεύουν, κυρίως, ιστιοφόρα κι ακολουθούν μια ξεκάθαρη στρατηγική, όπως εκτιμούν οι επιστήμονες.

Οι όρκες είναι ιδιαίτερα κοινωνικές με αποτέλεσμα να μιμούνται εύκολα συμπεριφορές που βλέπουν. Ο μιμητισμός αυτός έχει καταγραφεί και σε οργανωμένες επιθέσεις τους εναντίον καρχαριών. Έχει διαπιστωθεί ότι οι κυνηγετικές τεχνικές και οι φωνητικές συμπεριφορές αυτών των φαλαινών είναι τόσο περίπλοκες και προηγμένες που έχουν χαρακτηριστεί ως εκδηλώσεις πολιτισμού. Όσον αφορά τη τάση των τελευταίων ετών να κάνουν επιθέσεις σε σκάφη, εκτιμάται από τους ειδικούς ότι η συμπεριφορά αυτή ξεκίνησε από μια συγκεκριμένη όρκα, που αναφέρεται ως White Gladis, η οποία μάλλον υπέστη ένα τραυματικό γεγονός, όπως μια σύγκρουση με κάποιο σκάφος ή μια παγίδευση κατά τη διάρκεια παράνομου ψαρέματος, με αποτέλεσμα να αντιδράσει κατά τον τρόπο αυτό.

Να σημειωθεί ότι οι φάλαινες στην περιοχή της Ιβηρικής Χερσονήσου, συχνά, ακολουθούν αλιευτικά σκάφη που έχουν ψαρέψει τόνους, προκειμένου να τραφούν πριν προλάβουν οι ψαράδες να τους ανεβάσουν στο κατάστρωμα. Στη προσπάθειά τους αυτή, συχνά, τραυματίζονται από συγκρούσεις με τα σκάφη ή από πετονιές. Έναν τέτοιο τραυματισμό εικάζεται ότι υπέστη και η όρκα White Gladis η οποία και πυροδότησε την επιθετική συμπεριφορά των φαλαινών εναντίον των σκαφών. Από την άλλη, υπάρχει και η πιθανότητα οι επιθέσεις στα σκάφη να αποτελούν ένα είδος παιχνιδιού για τις όρκες το οποίο, ανά πάσα στιγμή, μπορεί να εγκαταλειφθεί. Στην περίπτωση αυτή, η συμπεριφορά των φαλαινών δεν οφείλεται σε κάποιο ερέθισμα από τη συμπεριφορά των ανθρώπων, αλλά είναι αυτοπροκαλούμενη.

Προφανώς, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε επακριβώς τα κίνητρα που οδηγούν τις φάλαινες στο να επιτίθενται στα σκάφη. Υπάρχουν, όμως, γεγονότα που μπορούν να δικαιολογήσουν, ως έναν βαθμό, την αντίδραση των φαλαινών στις δραστηριότητες του ανθρώπου. Εάν υποτεθεί, λοιπόν, ότι οι επιθέσεις δεν είναι ένα είδος παιχνιδιού, οι φάλαινες είναι πολύ πιθανό να αντιδρούν στην όχληση από τα πολυάριθμα σκάφη που διέρχονται από το Γιβραλτάρ, αλλά και στην υπεραλίευση που τους στερεί βασική τροφή. Η υπεραλίευση και η θανάτωση φαλαινών για εμπορικούς σκοπούς είναι προφανώς και οι κυριότεροι για λόγοι για τους οποίους ο πληθυσμός της ιβηρικής όρκας έχει μειωθεί τόσο πολύ. Όποια κι αν είναι η εξήγηση, όμως, δεν μπορεί να υποτιμηθεί το γεγονός ότι ένα είδος της φύσης- ο άνθρωπος- σταθερά λειτουργεί σε βάρος όλων των υπολοίπων.