Απόρριψη που σερβίρεται από εμάς για εμάς

Χοτ τόπικ σήμερα. Αλλά θα ξεκινήσουμε με μια προϋπόθεση. Κι αυτή είναι να συμφωνήσουμε σε κάτι: στα πλαίσια του οι άνθρωποι δεν είναι ούτε καλοί ούτε κακοί, οι άνθρωποι δεν είναι ούτε αληθινοί ούτε ψεύτικοι. Εξηγούμαι. Έως και μια ηλικία πειραματιζόμασταν με τα όρια, τους ανθρώπους και την εικόνα μας, μέχρι το σημείο εκείνο που μαθαίνουμε τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να αντέξουμε. Σε αυτό φυσικά συμβάλλουν τα ερεθίσματα και οι εμπειρίες μας. Μια κακή εμπειρία με έναν άνθρωπο ή μια σχέση, μπορεί να διαμορφώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους στις συγκεκριμένες συνθήκες. Υπό αυτή την έννοια λοιπόν, γνωρίζεις μέσα σου μια αλήθεια για εσένα, την οποία ντύνεις και στολίζεις σαν μια μάσκα, ένα προσωπείο μια περσόνα. Μη σφυρίζεις αδιάφορα γιατί δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Είναι αυτό που είναι.

Κι αυτό γιατί έχουμε την ανάγκη να δούμε τον εαυτό μας σε σχέση με τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο που έχουμε την ανάγκη να μας δει ο κόσμος μέσα από τα μάτια μας. Πρόκειται για το «εγώ σε σχέση με τον κόσμο και ο κόσμος σε σχέση με εμένα». Πολλές φορές βλέπουμε γύρω μας κινδύνους: από μια διαφορετική αντίληψη ή πεποίθηση από τη δική μας, ή ακόμη και συμπεριφορές που μας ταιριάζουν ή δε μας ταιριάζουν. Ακόμη κι αν γνωρίζεις εσύ ο ίδιος συνειδητά την αλήθεια σου, δεν είναι απαραίτητο ότι έχεις κάθε φορά το σθένος να προβάλλεις ελεύθερα την ταυτότητά σου. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη της άμυνας σε μια ξένη, αλλοπρόσαλλη, αταίριαστη εξωτερική συνθήκη. Πολλές φορές δηλαδή φοράμε αυτές τις μάσκες και για να καλύψουμε ελλείμματα μέσα μας. Για να μην πληγωθούμε ή να μην απορριφθούμε, για να αγαπηθούμε ή να διαχειριστούμε τις φοβίες μας.

Όποιος και αν είναι ο λόγος, αυτές οι μάσκες αποτελούν έναν μηχανισμό άμυνας είτε από το εξωτερικό περιβάλλον είτε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Γιατί το περιβάλλον μπορεί να είναι αυτό που σου λέει ότι «πρέπει να είσαι έτσι ή αλλιώς για να ταιριάξεις». Υπό αυτή την έννοια, εξυπηρετούν σε τεράστιο βαθμό το βάδισμα προς το δρόμο του να είσαι επιτυχημένος, γυναίκα, άντρας, αγαπητός και γενικώς ιδεότυπους που αποτελούν περισσότερο κοινωνικές κατασκευές και ταυτόχρονα για πολλούς, αρκετά περιοριστικά πλαίσια.

Αρκεί να αναλογιστείς πόσες φορές έχεις ακούσει «η σωστή η γυναίκα κάνει το ένα ή το άλλο» ή «ο άντρας ο σωστός ο παντελονάτος που…». Από την άλλη, αυτά τα προσωπεία, μάς προστατεύουν από τον ίδιο μας τον εαυτό στα πλαίσια του ελέγχου της συμπεριφοράς μας. Παρορμήσεις του να πεις ή να κάνεις κάτι που το προσωπείο σου δε θα ενέκρινε μπαίνουν κάτω από τον μεγεθυντικό φακό μιας αυτοεξέτασης και κρίνονται ακατάλληλα για την τάδε ή τη δείνα συνθήκη. Κι αν το καλοσκεφτείς δεν είναι και ιδιαίτερα παράλογο το να αναπτύσσουμε τέτοιους μηχανισμούς. Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει μια εγγενής ανάγκη ανήκειν για την κοινωνική μας επιβίωση, το προσωπείο αποτελεί ένα εργαλείο ελέγχου του εαυτού μας σε σχέση με το περιβάλλον.

Κι αν δεν είναι και πολύ παράλογο, μάλλον είναι απόλυτα λογικό να θέλεις να αποτελείς κομμάτι της νόρμας, να μην αποκλείνεις από αυτό που πάνω κάτω έχουμε όλοι συμφωνήσει ότι είναι το φυσιολογικό ή το αναμενόμενο. Όσο και να το αντιπαθείς σαν πεποίθηση, είναι μια πραγματικότητα που έχει βοηθήσει το είδος μας να εξελιχθεί τα τελευταία 20 με 30 χιλιάδες χρόνια. Μπορεί να κάνω και λάθος, ήμουν μικρή τότε βλέπεις και δεν τα θυμάμαι καλά τα γεγονότα.

Επιστρέφοντας λοιπόν στα προσωπεία, είναι αυτό που καμιά φορά το εντοπίζεις στον άλλον και βιάζεσαι να τον χαρακτηρίσεις δήθεν. Και το εντοπίζεις, όχι γιατί είσαι κάποιου είδους μέντιουμ. Γίνεται ορατό για δύο λόγους: πρώτον, γιατί έρχονται στιγμές που πέφτουν οι μάσκες γιατί κάπου θέλει κι ο άλλος να ξεκουραστεί. Δεύτερον, γιατί έχουμε την προδιάθεση της καχυποψίας γύρω από κάτι που καμιά φορά μας φαίνεται εντελώς έξω από το δικό μας σύστημα αξιών. Καλά οι λόγοι μπορεί να είναι και πολλοί περισσότεροι, σου λέω απλώς τους τοπ φιναλίστ.

Πιστή στις παραδόσεις θα στο φέρω σε παράδειγμα απλό και καθημερινό, φρέσκο και ζουμερό ,για να καταλάβεις ότι αυτά τα προσωπεία δεν αφορούν κάποιον που απλώς θέλει να το παίξει καμπόσος, αλλά κάποιον που νιώθει την ανάγκη να προστατευτεί: Ας πούμε ότι ο φίλος σου ο Τίμος είναι αυτό που λέμε «τα κάνω όλα και συμφέρω, μόνος μου».

Ο Τίμος ο αυτοδημιούργητος, ο εργένης, που πιστεύει και προσπαθεί να κάνει κι εσένα να πιστέψεις πως «σ’αυτή τη ζωή μόνοι ερχόμαστε και μόνοι φεύγουμε», ο πατέρας της λογικής, ο τσακωμένος με το συναίσθημα και τα λοιπά. Ο Τίμος λοιπόν έχει αποφασίσει ότι είναι ασφαλέστερο να πορεύεται μόνος του. Για τον Τίμο εγγύτητα σημαίνει θάνατος. Προσπαθείς εσύ τόσο καιρό μάταια να τρυπώσεις λίγο βαθύτερα, να τον κάνεις να ανοιχτεί να δεις αν τέλος πάντων υπάρχει κάτι πίσω από αυτό το τέρας λογικής αλλά μάταια. Κι επειδή κι εσύ κι εγώ ξέρουμε ότι πάντα υπάρχει κάτι πίσω από μια φαινομενικά ακραία πεποίθηση περιμένεις καρτερικά για το πότε θα κουραστεί ο Τίμος να φοράει αυτή τη μάσκα μπας και καταφέρεις να συνδεθείς σε ένα ουσιαστικότερο βαθμό μαζί του.

Αυτό το πέσιμο της μάσκας μπορεί να γίνει όμως τόσο διακριτικά που να μην πάρεις χαμπάρι. Αρκεί ένα σχόλιο για να σε κάνει να καταλάβεις ότι πίσω από τη μάσκα δε βρίσκονται καλώδια και κουμπιά ενός καλοπρογραμματισμένου για την επιτυχία ρομπότ, αλλά φόβοι, ανασφάλειες και συναισθήματα πολύ καλά κρυμμένα πίσω από το προσωπείο της επιτυχίας και του μίστερ πέρφεκτ. Το πόιντ είναι πως για τον Τίμο, επιτυχία, ανεξαρτησία, άντρας, σχέση και άλλοι ιδεότυποι, μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσα από μια διαδικασία που μάλλον δε συμφωνεί με το μέσα του. Γι’αυτό, επειδή το περιβάλλον του λέει πως πρέπει να είναι πετυχημένος κι αυτό γίνεται μόνο μέσα από τον έναν ή τον άλλο δρόμο, ο Τίμος αποφασίζει να φορέσει μια μάσκα συμπεριφοράς, μια περσόνα που στο κάθε ερέθισμα έχει συγκεκριμένες συμπεριφορές άσχετα με το αν αυτό συμφωνεί ή διαφωνεί με το μέσα του. Κάποια στιγμή μπορεί και να έμαθε να μην ακούει και καθόλου το μέσα του.

Αντίστοιχα κι εσύ μπορεί να κάνεις το ίδιο με άλλα πράγματα. Ίσως το πιο συνηθισμένο κι εντελώς αντίθετο με το παραπάνω παράδειγμα που μπορώ να φέρω είναι αυτό του «συνδρόμου της μητέρας Τερέζας». Και για ποιο πράγμα ήταν γνωστή η μητέρα Τερέζα; Μα φυσικά για το ιεραποστολικό της έργο και την αυταπάρνηση του εαυτού προκειμένου να βοηθήσει φτωχούς και αρρώστους σε όλο τον κόσμο. Υπό αυτή την έννοια, ο ιδεότυπος της καλοσύνης, ή αυτό που έχεις σίγουρα ακούσει σαν συμβουλή από παππού ή γιαγιά είναι «να είσαι καλός άνθρωπος». Και κάνεις λάστιχο την καλοσύνη σε σημείο να αναρωτιούνται οι γύρω σου για το εάν έχεις δική σου ζωή, δικές σου πεποιθήσεις και γενικώς αν η άρνηση είναι στο λεξιλόγιό σου.

Τα προσωπεία μπορούν προφανώς να είναι πολλά περισσότερα από τα παραπάνω, ακόμη ίσως να είναι και δύσκολο να τα εντοπίσει ή να τα ορίσει εκ των προτέρων κανείς δεδομένου ότι αφορούν μια ανωμαλία σε σχέση με την πραγματικότητα που έχει ο καθένας μας μέσα του. Και αυτή η πραγματικότητα είναι μοναδική όσο οι εμπειρίες μας.

Πού καταλήγουμε; Στο ότι οι οι περσόνες αυτές που μας συνοδεύουν στη ζωή μας σαν σύστημα αξιών, μπορούν να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα σε ορισμένους τομείς. Για παράδειγμα στην εργασία σου δε χρειάζεται να είσαι απόλυτα ο εαυτός σου- αρκεί να μπορείς να μην τον χάνεις κιόλας. Ωστόσο, στις σχέσεις μας με τους άλλους αυτές οι περσόνες λειτουργούν περισσότερο σαν τοίχος παρά σαν στολίδι. Καταλήγουμε καμιά φορά να μην ξέρουμε τι μας τράβηξε στον έναν ή τον άλλο άνθρωπο. Αυτό που θα ήθελε η περσόνα μου ή αυτό που θα ήθελα εγώ; Αντίστοιχα, μήπως η περσόνα μου γοητεύτηκε από την περσόνα του άλλου;

Κάποια στιγμή λοιπόν μάι φρεντ, στις πολύ κοντινές σχέσεις, οι μάσκες πέφτουν· αναγκαστική ανάπαυση που λένε. Και δεν τρέχει και κάτι με το να πέσουν οι μάσκες. Αρκεί να αναγνωρίζουμε πως τις φοράμε όλοι κάπου-κάπου στη ζωή μας. Το θέμα είναι να είσαι έτοιμος από πριν να δεχτείς ότι πίσω από αυτή τη μάσκα (του άλλου) μπορεί να υπάρχει κάτι το εντελώς διαφορετικό από αυτό που πρέσβευε μέχρι εκείνη τη στιγμή η περσόνα του. Ταυτόχρονα μένει να αξιολογήσεις κιόλας το εάν σου κάνει ή όχι. Σε εσένα, πίσω από τη δική σου περσόνα. Γιατί το θέμα δεν είναι να γοητευτούν οι περσόνες μεταξύ τους παιδιά, αλλά οι ψυχές οι αληθινές οι ελλειμματικές οι φοβισμένες ή οι αγέρωχες.

Το καλό μέσα σε όλα αυτά είναι ότι δε χρειάζεται να είναι πάντοτε οι μάσκες πάνω. Δεν υπάρχει μονίμως κίνδυνος έκθεσης. Στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού σου έχεις τη δυνατότητα να είσαι ο αλλόκοτος, παράξενος, κατεστραμμένος ή υπέροχος εαυτός σου. Εκείνη τη στιγμή λοιπόν που βγάζεις τη μάσκα σου έχεις την ευκαιρία να μιλήσεις με το μέσα σου πολύ ειλικρινά. Αυτό μπορεί να κρατήσει από ένα δευτερόλεπτο μέχρι μια ζωή. Το θέμα είναι να καταφέρεις κι εσύ κι εγώ να μη χρειαζόμαστε τα προσωπεία μας για να περάσουμε το κατώφλι. Αυτό το ένα δευτερόλεπτο να γίνει 10 λεπτά και τα δέκα λεπτά 3 ώρες.

Ακόμη, μπορεί να γίνει επί τούτου ή καταλάθος. Να σου ξεφύγει εκείνη τη στιγμή που θα αισθανθείς -όντας έξω από το κατώφλι- κάπως πιο άνετα να πεις την αλήθεια σου. Να το θυμάσαι λοιπόν αυτό την επόμενη φορά που θα σου ξεφύγει στο φιλαράκι ότι στενοχωριέσαι να βλέπεις ανθρώπους να τρώνε μόνοι τους. Εκείνη τη στιγμή, αγέρωχέ μου, έρχεσαι σε επαφή με το βαθύτερο συναίσθημα που προσπαθείς να κρύψεις από τον κόσμο. Ωστόσο το μοιράζεσαι με κάποιον, επομένως ποιον κοροϊδεύεις; Δεν είσαι αυτό που φοβάσαι. Αλλά λες ότι είσαι για να μη σου φορέσει άλλος την ταμπέλα.

Για να πεις το «με απέρριψα πρώτος εγώ άρα η δική σου απόρριψη δεν μπορεί να είναι σημαντικότερη». Δεν είσαι μόνος σου και ποτέ δε θα είσαι. Ακόμη κι αν το θέλεις. Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που σε νοιάζεται τότε δεν είσαι ποτέ πραγματικά μόνος σου. Αυτό το τελευταίο νομίζω θα το καταλάβεις καλύτερα αν αναλογιστείς τον δικό σου αγέρωχο τύπο στη ζωή σου.

Και για να κλείσω με τον φίλο μου τον Bruce Lee: “ I am not in this world to live up to your expectations, and you are not in this world to live up to mine”.