Δείξε μου τη μαμά σου να σού πω ποιός είσαι (όχι εσύ Χριστόφορε). Όπως βλέπεις μπαίνουμε για ακόμη μία φορά άχαρα στο θέμα, αλλά πολύ ουσιαστικά. Κάθε μέρα συναναστρέφεσαι ένα σωρό ανθρώπους. Βάζοντας κάτω από τον μεγεθυντικό φακό τις σχέσεις που δημιουργούμε με τους άλλους καταλήγουμε να παρατηρήσουμε ορισμένα μοτίβα συμπεριφοράς. Τόσο δικά μας όσο και των άλλων. Ακολουθεί τσουβάλιασμα, όπως σωστά θα έχεις καταλάβει. Αλλά το κάθε πράγμα στον καιρό του.
Δεν ξέρω τι είναι αυτό που ζητάς ακριβώς από την εκάστοτε σχέση σου, μπορεί να αλλάζει ανάλογα με την περίοδο και την εποχή που διανύεις στη ζωή σου. Ίσως στα είκοσι να ήθελες τρέλες και μεταξωτές κορδέλες και μέχρι τα 30 αυτό να έγινε: «ένα καλό παιδί να φτιάξω τη ζωούλα μου- τι ζητάω πια το δόλιο;». Ό,τι και να αναζητάς πάνω κάτω οι άνθρωποι τα ίδια σκεφτόμαστε. Ίσως με διαφορετικό timing ο καθένας, αλλά το ότι θέλεις να είσαι με ανθρώπους και να περνάς καλά μαζί τους -όσο είσαι μαζί τους- είναι κάτι στο οποίο θα συμφωνήσουμε. Το πώς περνάς καλά είναι άλλο θέμα και ίσως όχι της παρούσης.
Σου έχει τύχει ποτέ να βλέπεις ανθρώπους φίλους ή εραστές και να ζηλεύεις την άνεση της σχέσης τους; Δεν ξέρω πώς ακριβώς να στο πω, είναι κάτι αβίαστο, υπάρχει μια ροή, δε μιλάνε και είναι σαν να μιλάνε. Ειδικά όταν πρόκειται για εραστές, υπάρχει μία ανετίλα στη ζωή τους, στο πώς βλέπουν κι αντιμετωπίζουν τον άλλον. Υπάρχει χώρος και χρόνος και για τους δύο μαζί και για τον καθένα ξεχωριστά. Πολύ απλά γιατί ο ένας είναι η βάση του άλλου. Δίνουν μεταξύ τους την άνεση και το χώρο να εξερευνήσουν το περιβάλλον και παράλληλα είναι εκεί ο ένας για τον άλλον. Τα ζευγάρια και οι φίλοι -τύπου Σουηδία- που λέμε. Αν δε το λέμε, ας ξεκινήσουμε να το λέμε για να έχουμε και ένα σημείο αναφοράς (πόιντ οφ ρέφερενς για όσους έχουν λόουερ Μίτσιγκαν).
Από την άλλη και ίσως λίγο συχνότερα, θα έχεις σίγουρα δει γύρω σου φίλους και ζευγάρια που τα χαρακτηρίζεις ως «μαζί δεν κάνουν και χώρια δεν μπορούν», «οι γέροι από το μάπετ σόου» κι άλλα τέτοια. Μπορεί ορισμένες φορές να είναι κάτι χαριτωμένο κι ίσως οι διαφορές μεταξύ τους να βγαίνουν με μια θεατρική υπερβολή- ειδικά αν φαίνεται σε εσάς τους υπόλοιπους που τούς συναναστρέφεστε από μια απόσταση κοινού- διασκεδαστική η μεταξύ τους διαντίδραση.
Και στις δύο περιπτώσεις, ο τρόπος με τον οποίο συνδεόμαστε με τον άλλον αφορά καταρχάς τα δικά μας ατομικά στοιχεία. Πέρα από την επιφάνεια του τι θέλουμε αυτή τη στιγμή από τη ζωή μας, υπάρχει και το τι έχουμε μάθει ότι μπορούμε να έχουμε στη ζωή μας. Ποια γνωρίσματα του άλλου μάς κάνουν να νιώθουμε ότι μπορούμε να τα διαχειριστούμε καλύτερα εν ολίγοις. Σε αυτό το σημείο ας κάνουμε μια παραδοχή: Ο άνθρωπος είναι tabula rasa -ένας λευκός καμβάς- πάνω στον οποίο το περιβάλλον αλλά και οι άλλοι άνθρωποι σχεδιάζουν και χρωματίζουν εμπειρίες και παραστάσεις τα οποία στη συνέχεια διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά του. Το ορατό στον παρατηρητή στοιχείο είναι τα μοτίβα συμπεριφοράς αυτού του ανθρώπου.
Θα στο φέρω με καθημερινό παράδειγμα: Έχεις φάει τη γλώσσα και τα λυσσακά σου να εξηγείς στη φιλενάδα σου -το Μαράκι- ότι ο Κωστάκης που τα έμπλεξε και τα ξέμπλεξε με το χτύπημα δαχτύλων -όπως ο Παναγιωτάκης πριν από αυτόν και ο Νικολάκης πριν κι από τους δύο- είναι μη διαθέσιμος συναισθηματικά. Αλλά το Μαράκι κλαίει κι οδύρεται και εσύ δεν έχεις τρόπο να την παρηγορήσεις όσο και να θέλεις. Δεν έχεις όμως ούτε άλλο σάλιο ούτε υπομονή να λες τα ίδια και τα ίδια κάθε φορά. Αυτό που μπορείς να κάνεις για το Μαράκι, αλλά και για εσένα και για το κάθε Μαράκι ή Κωστάκη με τους οποίους σχετίζεσαι, είναι να ανατρέξεις λίγο πιο πίσω. Συγκεκριμένα τότε που έκλαιγες κι οδυρόσουν όχι για τον Κωστάκη ή το Μαράκι, αλλά γιατί σε πονούσε το δόντι σου, ή ήθελες προσοχή και παιχνίδι ή πεινούσες ρε παιδί μου.
Κι επειδή εσύ σίγουρα δε θα θυμάσαι πραγματάκια από τότε, ήρθε ο Bowlby να σου εξηγήσει ότι το μοτίβο των σχέσεών σου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό (όχι απόλυτα) από τον τρόπο με τον οποίο συνδέθηκες με τη μαμά σου -ή τον φροντιστή σου τέλος πάντων- κατά τη βρεφική ηλικία. Ανάλογα με την ποιότητα και τη συχνότητα ικανοποίησης των βιολογικών και συναισθηματικών αναγκών του βρέφους, ο Bowlby ξεχωρίζει δύο βασικούς τύπους δεσμών. Τον ασφαλή και τον ανασφαλή. Ο ανασφαλής χωρίζεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες, τον ανασφαλή/εμμονικό και τον ανασφαλή αποφευκτικό/φοβικό. Αυτή η κατηγοριοποίηση μαζί φυσικά και με τις υπόλοιπες εμπειρίες του μεγαλώματος και της ζωής γενικότερα, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα ζωή του ατόμου.
Πού πιστεύεις ότι ανήκει το Μαράκι; Το ίδιο Μαράκι που στέλνει μήνυμα στις 2:00μμ και μένει πάνω από την οθόνη του κινητού τουλάχιστον για ένα τέταρτο: Το είδε; Δεν το είδε; Αφού είναι ονλάιν. Λες να μιλάει με καμιά άλλη; Αντίστοιχα πού λες να ανήκει ο Κωστάκης; Που φουσκώνει σαν το παγώνι με τα μηνύματα του Μαρακίου και όλες τις εκρήξεις αγάπης αλλά πιέζεται κιόλας γιατί δεν είναι και κανένας μαλθακός να δείχνει τα συναισθήματά του;
Για τον ασφαλή δε θα γίνει πολύς λόγος, ίσως το “treat him like a fling” να είναι ό,τι κοντινότερο έχεις διαβάσει σε τέτοιου είδους άνθρωπο. Για εμένα και ίσως και για εσένα αυτός ο τύπος ανθρώπου και σχέσης να είναι κάτι το μυθικό- σαν τους μονόκερους ένα πράγμα. Μόνο που έστω και σε ξεφτισμένη πιτζάμα, τον έχω δει τον μονόκερω. Αν ήταν να περιγράψουμε με μια φράση κάθε τύπο θα πήγαινε κάπως έτσι:
Ο ασφαλής: Είμαστε ολοκληρωμένες προσωπικότητες κι αναζητούμε ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Ωστόσο ακόμα κι αν ο άλλος έχει τα στραβά του, προσπαθούμε με ηρεμία να τόν βάλουμε στον δρόμο της ασφάλειας. Επίσης, ξέρουμε τι θέλουμε.
Ο εμμονικός: Αν με παρατήσει θα φαρμακωθώ. Κι είναι λογικό να με παρατήσει αν ανακαλύψει τα τρωτά σημεία μου, γι’ αυτό θα πρέπει να είμαι έξτρα προσεκτικός μιας και η σχέση αυτή είναι τα πάντα για εμένα αυτή τη στιγμή.
Ο αποφευκτικός: Δε χρειάζομαι κανένα Μαράκι για να είμαι ευτυχισμένος και ικανοποιημένος. Αυτό τό χτίζω μόνος μου. Αν το Μαράκι ήρθε, καλώς έκανε κι ήρθε. Αν το Μαράκι φύγει, καλώς έκανε κι έφυγε. Δε θα κάτσουμε τώρα κοτζάμ αγέρωχοι να πέφτουμε σε συναισθηματικά τριπάκια.
Bonus Φοβικός (στην κατηγορία των ανασφαλών αποφευκτικών): Ό,τι είπαμε για τον αποφευκτικό προσθέτωντας μόνο: «…αλλά άμα το χάσω το Μαράκι θα φαρμακωθώ.»
Μπορεί όλοι να θέλουμε τον ασφαλή τύπο στη ζωή μας. Ακόμη περισσότερο θέλουμε να είμαστε οι ίδιοι ο ασφαλής τύπος. Ωστόσο η πιο συνηθισμένη σχέση ανάμεσα στις παραπάνω κατηγορίες είναι αυτή ανάμεσα στον εμμονικό και τον αποφευκτικό. Κι αυτό γιατί ο ένας κουμπώνει με τις ανασφάλειες του άλλου. Αν ψάξεις λιγάκι θα δεις ότι κάτι αντίστοιχο γράφεται και για τις σχέσεις μεταξύ ενός ναρκισσιστή και ενός ενσυναισθητικού. Πάνω κάτω το ίδιο μοτίβο ακολουθείται. Ο ένας πιέζει, είναι υποτίθεται ανοιχτό βιβλίο, τα δίνει όλα από την αρχή με πάθος και ο άλλος λαμβάνει χωρίς να μπορεί να δώσει με τον ίδιο τρόπο. Μπορεί και χωρίς να θέλει να δώσει καθόλου. Ο ένας θέλει να αγγίζει και να αγγίζεται και ο άλλος θέλει να μην αγγίζει και να μην αγγίζεται. Είναι μια προδιαγεγραμμένη αποτυχία.
Γι’ αυτό αν είσαι το Μαράκι και μπορείς να αναγνωρίσεις την υπερβολή πίσω από τη ματαίωση που βιώνεις, κάνε ένα βήμα πίσω, έστω και με το ζόρι στην αρχή. Ξέρω ότι είναι δύσκολο αλλά ο μόνος τρόπος να αλλάξεις το μοτίβο είναι να αλλάξεις πρώτα τη συμπεριφορά σου απέναντι στο μοτίβο. Αντίστοιχα, αν είσαι ο Κωστάκης κι έχεις τη διάυγεια να αναγνωρίσεις ότι η μοναξιά που έχεις πάρει αγκαλιά και έχεις νομιμοποιήσει ως μοναδική οδός προς την αυτοπραγμάτωση και την ευτυχία, ίσως δεν είναι τόσο αγνή όσο νομίζεις, προσπάθησε να κάνεις ένα βήμα μπροστά. Γιατί τώρα στα 27 ή 37 σου μπορεί να είναι θελκτική η εικόνα του εργένη που δεν έχει ανάγκη κανέναν. Ωστόσο ανάτρεξε στη μνήμη σου: αν έχεις ποτέ στενοχωρηθεί βλέποντας έναν ηλικιωμένο να βλέπει μόνος του ταινία σε σινεμά, τότε μάλλον έχεις πει μερικά παραπάνω ψεματάκια στον εαυτό σου.
Όλο αυτό φυσικά αποτελεί μία θεώρηση κι από μόνη της δεν επαρκεί για να εξηγήσει στο ελάχιστο τις δυναμικές των σχέσεων. Σίγουρα διαμορφωνόμαστε σε μεγάλο βαθμό από τις πρώτες μας εμπειρίες, ωστόσο ακολουθούν κι άλλες και ακόμη περισσότερες όσο μεγαλώνουμε. Το καλό είναι ότι όσο έχουμε τη διάυγεια να στρέφουμε κατά καιρούς τον προβολέα προς τα μέσα δίνουμε στον εαυτό μας τη δυνατότητα της γνώσης και της απόφασης για το πώς θέλουμε να πορευτούμε από εδώ και πέρα στη ζωή μας. Εξάλλου σε όλα αυτά ο Jung θα έλεγε «Δεν είσαι αυτό που σού συνέβη. Είσαι αυτό που επιλέγεις να γίνεις». Με αυτή τη σχετικότητα λοιπόν της αλήθειας, μη φοβάσαι. Ακόμη κι αν την επόμενη φορά φας ή δε φας τα μούτρα σου, το θέμα είναι να ξέρεις ότι πάντα μπορείς να κοιτάξεις προς τα μέσα και να αναρωτηθείς «γιατί;».
Συντάκτης: Μαρία Χριστίνα Μαγκανάρη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
