Χαρακτήρας vs προσωπικότητα: μάθε να τα ξεχωρίζεις

Για ακόμη μια φορά θα κολυμπήσουμε σε βαθιά νερά. Φόρα τα μπρατσάκια σου γιατί έχουμε πολύ δουλειά μέχρι να πιάσουμε στεριά. Θα ξεκινήσουμε με την ερώτηση «Αλλάζει ο άνθρωπος;» Μακάρι να ήταν ρητορική και να υπήρχε ένα ξεκάθαρο «ναι αλλάζει» ή «όχι δεν αλλάζει». Αλλά για τα εύκολα είμαστε εμείς; Όχι, για τα δύσκολα είμαστε. Σίγουρα έχεις πέσει πάνω σε μια τέτοια ερώτηση, ενδεχομένως να το έχεις αναρωτηθεί κι ο ίδιος για κάποιον δικό σου άνθρωπο ή ακόμη και για εσένα. Για να απαντηθεί όμως όπως της αξίζει θα πρέπει πρώτα να συμφωνήσουμε στη μεταβλητή που καμιά φορά ξεχνάμε ότι δεν είναι σταθερή και ίδια για όλους. Στον άνθρωπο. Σε αυτό το θηλαστικό που σκέφτεται και καμιά φορά παρασκέφτεται και πολύ συχνότερα τα κάνει όλα σκατά γιατί αναρωτιέται ποιός είμαι; Τι είμαι; Γιατί είμαι;

Τσουβαλιάζοντας λοιπόν την έννοια του ανθρώπου ας πούμε πρόχειρα ότι είναι μια μάζα ύλης και πνεύματος. Κι αφήνοντας την ύλη απ’έξω -τιμωρία γιατί δε μας αφορά καθόλου (κι αυτό γιατί δεδομένα αλλάζει με την πάροδο του χρόνου ακόμη και χωρίς να κάνεις τίποτα) θα ασχοληθούμε μόνο με το πνεύμα. Κι αυτό για να απαντήσουμε μόνο στο παραπάνω ερώτημα. Ας πούμε λοιπόν πως γνωρίζοντας έναν άνθρωπο, ας τον πούμε Φραγκίσκο, καταλαβαίνουμε ορισμένα πράγματα γι’ αυτόν. Εκ πρώτης για παράδειγμα ο Φραγκίσκος είναι μια κοινωνική πεταλουδίτσα. Κάνει εύκολα φίλους, μπορεί να ανοίξει κουβέντα ακόμη και με ένα άδειο ποτήρι, να ξεφουρνίσει όλα του τα ενδόμυχα και ούτω καθεξής. Παράλληλα με αυτά όμως μπορεί ο Φραγκίσκος να ξεφουρνίζει και τα ενδόμυχα τα δικά σου ή του φίλου σου. Χωρίς να θέλουμε να βάλουμε ταμπέλες -θα βάλουμε- και θα πούμε πως ο Φραγκίσκος είναι λιγάκι κουτσομπόλης.

Μέσα σε όλη αυτή την περιγραφή μπορείς να ξεχωρίσεις τι από τα παραπάνω αποτελούν τον χαρακτήρα του Φραγκίσκου και τι την προσωπικότητα; Θα γίνω Ντόρα η εξερευνήτρια και χωρίς να ξέρω αν ασχολήθηκες με το ερώτημα, θα σου δώσω τη δική μου απάντηση. Η κοινωνικότητα του Φραγκίσκου είναι μέρος της προσωπικότητάς του. Ο τρόπος που μεγάλωσε, τα ερεθίσματά του σε πρώιμα στάδια της ηλικίας του καθώς και ίσως μια φυσική προδιάθεση -δεν είμαι ειδικός- θα σε έκαναν να τον χαρακτηρίσεις ως κοινωνικό. Το γεγονός ότι είναι κοινωνικός, δημιουργεί μια προδιάθεση σε μια συμπεριφορά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, στο κουτσομπολιό. Επομένως το κουτσομπολιό είναι ένα χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς του Φραγκίσκου κι όχι μέρος της προσωπικότητάς του. Τουλάχιστον όχι σκέτο. Κι αυτό γιατί έναν άνθρωπο τον χαρακτηρίζεις ανοιχτό ή κλειστό, ευχάριστο ή μουντρούχο με την προδιάθεση να συμπεριφερθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αν μιλούσαμε με πιθανότητες θα λέγαμε ότι κάποιος που είναι πιο κοινωνικός έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι κουτσομπόλης απ’ ότι κάποιος πιο κλειστός. Κι αυτό γιατί δεν πρόκειται για τσουβάλιασμα αλλά περισσότερο για διάθεση να ξεχωρίσουμε την ήρα από το στάρι προκειμένου να απαντήσουμε στο ερώτημα αλλαγής του ανθρώπου.

Αφήνουμε για λίγο τον Φραγκίσκο στην ησυχία του -εκεί στο πίσω μέρος της φαντασίας μας- κι ερχόμαστε πάλι στο καίριο ερώτημα. Με βάση τα παραπάνω νομίζω ξέρεις πού το πάω: Ναι, αλλάζει ο άνθρωπος. Τη συμπεριφορά του. Γιατί δεν μπορείς να αλλάξεις την τάση ή την εγγενή σου διάθεση να είσαι ανοιχτόκαρδος και κοινωνικός. Μπορεί να νιώσεις αρκετές φορές πως θέλεις να κλειστείς για λίγο στον εαυτό σου, ωστόσο ρωτώντας τον περίγυρό σου για το πώς θα σε χαρακτήριζε γενικά, έχεις την απάντηση για το τι είσαι. Και αυτό το «τι είσαι» είναι το κράμα της προσωπικότητας και του χαρακτήρα.

Αν διαβάσεις προσεκτικά τα παραπάνω θα δεις ορισμένα hints. Το να ρωτήσεις τον περίγυρό σου τι πιστεύει για εσένα (όταν λέμε περίγυρο δεν εννοούμε τον περιπτερά αλλά αυτούς που σε ξέρουν-ξέρουν) είναι το πρώτο βήμα αλλαγής. Πρόκειται για τη διάθεση ανατροφοδότησης του ποιος είσαι. Οι άλλοι -και μάλιστα όσοι έχουμε επιλέξει και μας έχουν επιλέξει- είναι ο καθρέφτης μας. Μια ειλικρινής ερώτηση που θα συνοδευτεί με μια ειλικρινή απάντηση αντικατοπτρίζει την εσάνς σου σαν όλον. Από κει και πέρα -κι αναλόγως την απάντηση- πάμε στην άλλη σημαντικότερη ανατροφοδότηση. Την αυτο-ανατροφοδότηση. Ίσως και να προηγείται της ανατροφοδότησης από το περιβάλλον, κυρίως γιατί προϋποθέτει να γίνεις ο ίδιος παρατηρητής του εαυτού σου. Να σε δεις δηλαδή σαν ένα τρίτο μάτι (του Σάουρον; της Θαντέρα;) και να σε αξιολογήσεις ο ίδιος σαν όλον. Αυτό που αξιολογείται από το περιβάλλον αφορά περισσότερο τη συμπεριφορά σου. Ωστόσο -και το πιο σημαντικό- αυτό που αξιολογείται από εσένα είναι η προσωπικότητά σου σε σχέση με τη συμπεριφορά σου. Γιατί δρας ή αντιδράς με τον τρόπο που το κάνεις σε μια ορισμένη κατάσταση.

Λονγκ στόρι σορτ η απάντηση είναι πως ναι, αλλάζει ο άνθρωπος. Πώς;

Πρώτον: με το να αναγνωρίσει ότι δεν είναι ένα έρμαιο τυχαίων χαρακτηριστικών που έφτιαξαν τη συγκεκριμένη ολότητα και πως το γεγονός ότι έχει την προδιάθεση για τη μία ή την άλλη συμπεριφορά δε σημαίνει ότι πρέπει και να ακολουθήσει αυτόν τον κανόνα. Το να έχεις δηλαδή ένα πιο επαναστατικό πνεύμα δε σημαίνει ότι πρέπει ντε και καλά να φτύνεις τον εργοδότη σου στα μούτρα κάθε φορά που δε σου δίνει αύξηση.

Δεύτερον: με το να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του. Πολύ συχνά μας φταίνε οι άλλοι. Πολύ συχνά μας φταίει η κοινωνία και το σύστημα, ο γείτονας που βάζει δυνατά τη μουσική, ο γκόμενος που μας παράτησε και νομιμοποιούμε τη συμπεριφορά μας αναλόγως. Δε σημαίνει ότι δε θα έχουμε ξεσπάσματα, ή ότι δε θα αποκλίνουμε από κάποια πορεία. Γιατί ακόμη κι αυτές οι εκπλήξεις και τα εμπόδια και τα προβλήματα είναι μέσα στο πρόγραμμα. Αλλά το να έχουμε μια συμπεριφορά -ίσως βολέψει για το παράδειγμα και μόνο να την πούμε σκατένια- χωρίς να αναγνωρίσουμε ότι είχαμε την επιλογή να μη συμπεριφερθούμε σκατένια, θα μας κάνει να πούμε πως πράγματι ο άνθρωπος δεν αλλάζει.

Τρίτον και τελευταίο: με την ειλικρίνεια. Πάσης φύσεως και μορφής ειλικρίνεια (ωστόσο όχι αυτή την ειλικρίνεια που την μπερδεύεις με την αγένεια, αυτό είναι άλλο κεφάλαιο). Και τι σημαίνει είμαι ειλικρινής; Πρωτίστως είμαι ειλικρινής με εμένα. «Γιατί κάνω αυτό που κάνω;» Όταν έχεις ατόφια και ξεκάθαρη απάντηση γι’ αυτά τα ερωτήματα που αφορούν την ουσία των πράξεών σου (κι όσο περισσότερο ρωτάς το γιατί τόσο περισσότερο φτάνεις στην πραγματική τους ουσία) τότε μπορείς να πεις ότι ξέρεις καλύτερα το όλον σου. Και είναι προϋπόθεση να ξέρεις κάτι καλά για να το αλλάξεις, να το πειράξεις, να το αναβαθμίσεις με τέτοιο τρόπο που να βγάζει ένα αποτέλεσμα με νόημα και ουσία. Και η ουσία είναι ότι είμαστε οι επιλογές μας. Όχι μόνο τα κίνητρα, όχι μόνο η συμπεριφορά αλλά το κράμα αυτών των δύο.

Διάλεξε αυτός που θέλεις να είσαι, δεν είναι πυρηνική φυσική. Θέλει όμως δουλειά. Σηκώνεις μανίκια, ακούς σκληρές αλήθειες και τις περισσότερες από εσένα για εσένα. Αλλιώς, βάψε απλώς τα μαλλιά σου μπλε. Κι αυτό αλλαγή είναι.