Είναι η αγάπη για τους εαυτούς μας ένδειξη ναρκισσισμού;

«Αγάπα τον εαυτό σου»: Η φράση που στη δεκαετία μας τουλάχιστον ξεπουλάει άμα τη εμφανίσει κι όχι άδικα. Είναι το ζητούμενό μας, ο στόχος μας κι η κινητήριος δύναμη πίσω από πολλές μας δράσεις. Πρόκειται για μια ευπροσήγορη, επαναλαμβανόμενη μα απείρως τετριμμένη παραίνεση για την επίτευξη της προσωπικής μας ευτυχίας. Κι όμως, αυτή η φαινομενική κοινοτυπία μας έχει δώσει μια εκπληκτική αφορμή για να υιοθετήσουμε ή να διατηρήσουμε –ενίοτε ακούσια– μια ναρκισσιστική συμπεριφορά την οποία κι βαφτίζουμε αποτέλεσμα της «αυτοπεποίθησής μας» ή της μεγάλης μας αγάπης για τον εαυτό μας και καθαρίσαμε! Όμως, μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς έναν άνθρωπο με αυτοεκτίμηση νάρκισσο; Κι είναι πράγματι οι νάρκισσοι γεμάτοι αγάπη για τους εαυτούς τους;

Να ξεκινήσουμε με κάτι βασικό: αγάπη για τον εαυτό μας σημαίνει πως νιώθω καλά με τις ικανότητές μου χωρίς να συγκρίνομαι με τους άλλους. Η αυτοεκτίμηση δεν επιβάλλει ή προκαλεί κανένα αίσθημα εκμηδένισης ή απαξίωσης του όποιου άλλου ως επιδίωξη ή  απόδειξη της δικής μας ανωτερότητας. Το να έχει κανείς υψηλή αυτοεκτίμηση τον κάνει ιδιαίτερα προσηνή στο να παρέχει βοήθεια σε κάποιον άλλο και λιγότερο ανταγωνιστικό. Με άλλα λόγια, η υγιής αυτοεκτίμηση συνδέεται περισσότερο με την ευσυνειδησία και την εγκαρτέρηση παρά με την τάση για επιβολή και ανάδειξη του εγώ μας.

Στον αντίποδα, ένας ναρκισσιστής είναι εξ ορισμού ένα άτομο που έχει μια πολύ διογκωμένη αίσθηση αξίας, ακραία αυτοπεποίθηση και συνεχή ανάγκη αναγνώρισης ή θαυμασμού (Mayo Clinic, 2020; Rohmann, Neumann, Herner & Bierhoff, 2012). Ο ναρκισσισμός συνδέεται με την αυτοεκτίμηση αλλά έχει περάσει στην αντίληψή μας κάπως παρωχημένα. Θεωρούμε -λανθασμένα– πως ο έχων άφθονη αυτοεκτίμηση είναι απαραιτήτως και νάρκισσος ενώ βάσει ερευνών δεν είναι αυτό το «βασικό συστατικό» για να μιλήσουμε για κάποιον με ναρκισσιστική συμπεριφορά.

Ο ναρκισσισμός μπορεί να είναι πολυδιάστατος. Μπορεί είτε να συσχετίζεται θετικά αναφορικά με την αυτοεκτίμηση, είτε αρνητικά. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την έρευνα των Raskin & Terry (1988), υπάρχουν τρεις διαστάσεις που αξιοποιούν ξεκάθαρα τις παρακινητικές και υποθετικές αναπροσαρμοστικές πτυχές του ναρκισσισμού εστιάζοντας στην (α) χειριστικότητα, (β) την επιθυμία για να αντιμετωπίζονται και να θεωρούνται σημαντικότεροι των άλλων και (γ) την ανάγκη να λαμβάνουν προσοχή και επαίνους από άλλους.

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν και άλλες πτυχές του ναρκισσισμού που επικεντρώνονται στην αυτοαξιολόγηση, όπως (α) η αυτοπεποίθηση στις ικανότητες του ίδιου του ατόμου και (β) η προσωπική άποψη κάποιου για τον ίδιο ως ηγέτη. Αυτές οι τελευταίες πτυχές του ναρκισσισμού συσχετίζονται γενικά με θετικά ψυχολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως η αποφασιστικότητα, η ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση εκλαμβάνονται δηλαδή ως υγιή δείγματα τουλάχιστον σε σχέση με την κοινωνικοποίηση (Emmons, 1984; Raskin & Novacek, 1989; Raskin & Terry, 1988).

Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να είναι νάρκισσος και να χαρακτηρίζεται από χειριστικότητα κι από την έντονη επιθυμία να έχει την προσοχή των γύρω του, αλλά να διακατέχεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτοί, βάσει των μελετών που έχουν γίνει, τείνουν να εκφράζονται πιο επιθετικά και συχνά αδυνατούν να κοινωνικοποιηθούν ικανοποιητικά καθώς είναι επιρρεπείς στις συγκρούσεις. Αυτοί, αποτυπώνουν τον ναρκισσισμό ίσως στην πιο ζοφερή του απόδοση.

Ένας ακόμη βασικός λόγος που στην αντίληψή μας είναι συνυφασμένος ο ναρκισσισμός με την υψηλή αυτοεκτίμηση είναι γιατί θεωρούμε πως τόσο ο νάρκισσος, όσο και ο έχων υψηλή αυτοεκτίμηση ασχολούνται υπερβολικά με τους εαυτούς τους. Στην πραγματικότητα όμως, ένας νάρκισσος δε θα ασχοληθεί με τον εαυτό του γιατί θεωρεί πως δεν υπάρχει κάτι για να βελτιώσει. Πιστεύει πως «δικαιούται» την προσοχή των άλλων ή κάποιο αξίωμα «γιατί έτσι», χωρίς να έχει προσπαθήσει γι’ αυτό. Αυτός όμως που αγαπάει τον εαυτό του με έναν υγιή τρόπο έχει πράγματι δουλέψει με την προσωπικότητά του. Έχει ασχοληθεί με την προσωπική του βελτίωση κι έχει συμφιλιωθεί τόσο με τα ελαττώματα όσο και με τα προτερήματά του.

Συμπερασματικά, το να έχεις υψηλή αυτοεκτίμηση δε σε κάνει απαραιτήτως νάρκισσο. Η Aleksandra Cichocka, ανώτερη λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ μετά από έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβρη του 2019, δήλωσε ότι «Η αυτοεκτίμηση και ο ναρκισσισμός στο ίδιο άτομο δε φαίνεται να συμβαδίζουν». Γειτνιάζουν ενδεχομένως ως προς την έκφανσή τους κι αυτό μας μπερδεύει, μα δεν είναι ταυτόσημες έννοιες και φυσικά δε «γεννάται» το ένα από το άλλο.

Ας το πω κι εγώ! Αγάπα τον εαυτό σου! Μη φοβάσαι πως θα γίνεις νάρκισσος. Εφόσον είσαι αντικειμενικός στην ενδοσκόπηση που θα κάνεις και δε συγκρίνεσαι με τους άλλους αλλά με τον βέλτιστο δυνατό εαυτό σου είσαι ασφαλής. Για μένα, δεν υπάρχει «υγιής ναρκισσισμός» μόνο μερικοί νάρκισσοι που γίνονται κοινωνικά πιο αποδεκτοί σε σχέση με άλλους αλλά αυτό δεν είναι το επιδιωκόμενο. Το ζητούμενό μας είναι να νιώθουμε καλά στο πετσί μας άσχετα με τους γύρω μας. Να μην έχουμε ανάγκη να υποτιμήσουμε κανέναν για να ανυψωθούμε εμείς.