Ένα κομπλιμέντο δεν είναι εισιτήριο για να «χωθείς»

Πρόσφατα διάβασα κάπου μια δημοσίευση που ο συντάκτης της περιέγραφε μια αποτυχημένη ερωτική προσέγγιση κι έκλεινε με τη φράση: «Να απαντάτε στα κομπλιμέντα». Δε θα σας κρυφτώ, εκνευρίστηκα λίγο γιατί δε θεωρώ πως είναι κανείς υποχρεωμένος να απαντήσει στον οποιοδήποτε και δεν καταλαβαίνω γιατί η ευγένεια και τα θετικά σχόλια αποκτούν ανταλλακτική αξία για τη διάθεση του χρόνου κάποιου. Για μένα, η ευγένεια είναι κάτι που οφείλουμε στους εαυτούς μας ως πολιτισμένοι άνθρωποι και τα κομπλιμέντα δεν είναι παρά ανέξοδα δώρα που προσφέρονται δίχως αντάλλαγμα.

Ας το πάμε όμως ένα βήμα πιο μακριά. Πόσες φορές δεν ήρθαμε σε επαφή με κάποιον που θεώρησε πως η ευγένεια και το κομπλιμέντο του είναι το «εισιτήριο» για να μας προσεγγίσει ίσως και λίγο παραπάνω απ’ ό, τι θα θέλαμε; Πόσες φορές δεν ήρθαμε αντιμέτωποι με την απάντηση: «Μα πώς κάνεις έτσι; Ένα κομπλιμέντο σου έκανα!» όταν επιδιώξαμε να θέσουμε τα όριά μας; Κι η ειρωνεία είναι πως στο τέλος ίσως νιώσαμε κι ενοχές που δεν αποδεχθήκαμε εκείνο το θετικό σχόλιο.

Κακά τα ψέματα, άλλοι λίγο άλλοι πολύ, όλοι όμως είμαστε κάπως καχύποπτοι κι ανασφαλείς για να αποδεχθούμε αμέσως και δίχως αμηχανία ένα κομπλιμέντο και μέσα μας το ξέρουμε. Τι ανατροπή που θα ήταν βέβαια, αν αντιλαμβανόμασταν πως είχαμε δίκιο εξ αρχής που δε δεχτήκαμε εκείνο το σχόλιο;

Ο Cialdini (2009) υποστήριξε ότι οι άνθρωποι έχουν μια αυτομάτως θετική αντίδραση στα κομπλιμέντα. Αυτό, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, συχνά μας κάνει ευάλωτους στους κόλακες, ακόμη και όταν οι φιλοφρονήσεις τους χρησιμοποιούνται σε μια προφανή προσπάθεια να κερδίσουν την εύνοιά μας ή όταν τα κομπλιμέντα είναι ανακριβή. Για παράδειγμα, ακόμα κι όταν αντιλαμβανόμαστε ότι δε μοιάζουμε με κάποιον διάσημο όπως μας λένε επειδή επιλέξαμε κάποιο ρούχο, απολαμβάνουμε αυτό το όμορφο ψέμα και υιοθετούμε –συχνά χωρίς να το καταλαβαίνουμε- μια πιο δεκτική στάση απέναντι σ’ εκείνον που μας τόνωσε την αυτοπεποίθηση.

Η θετική αντίδραση των ανθρώπων στα κομπλιμέντα, δεν είναι μυστικό. Χρησιμοποιείται από γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς για να παροτρύνουν μια θετική συμπεριφορά στα παιδιά, χρησιμοποιείται στον εργασιακό χώρο για να ενισχύσουν ή να αυξήσουν την απόδοση των εργαζομένων. Σε πάω στοίχημα ότι όλο και σε κάποιον «οδηγό» θα έχει πέσει το μάτι σου σχετικά με το πώς μπορείς να «ρίξεις» αυτόν που σε ενδιαφέρει με τα «κατάλληλα» κομπλιμέντα.

Βλέπεις πού πάει, έτσι; Τα θετικά σχόλια απέκτησαν μια θέση στη «διαχείριση» των ανθρώπων. Αργά και σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες τα κομπλιμέντα μετετράπησαν σε «χρυσά εισιτήρια» και κρυμμένοι άσσοι στο μανίκι του κάθε χειριστικού. Όπως λέει κι ο ψυχολόγος Seltzer σε ένα άρθρο του: «Ο εκθειασμός και τα κομπλιμέντα έχουν και τη σκοτεινή πλευρά τους. Πολύ περισσότερο από ό, τι συνήθως συνειδητοποιούμε, μπορεί να αποτελεί ένα είδος λεκτικής δωροδοκίας, που δίνεται κυρίως για να εξυπηρετήσει το συμφέρον του ατόμου που την προσφέρει.»

Οι χειριστικοί άνθρωποι θα τραφούν από τις ανασφάλειές μας και θα τονώσουν την αυτοπεποίθησή μας μέσω φιλοφρονήσεων αποσκοπώντας κάπου. Τα κομπλιμέντα τους στοχεύουν στην εξασφάλιση μιας σχέσης μαζί μας, στο να είμαστε πιο θετικοί ή δεκτικοί σε μια πρόταση που θα μας κάνουν ή ακόμα και πιο επιρρεπείς στο να συμβιβαστούμε. Οι έπαινοι που προσφέρει κάποιος χειριστικός έχουν στόχο να τους εμπιστευτούμε, να ανοιχτούμε και αισθανθούμε μια σχετική «υποχρέωση» στις –δόλιες– «καλοσύνες».

Βέβαια, για να σας προλάβω, δεν είναι όλα τα κομπλιμέντα δυνητικά εργαλεία στρατηγικού χειρισμού. Κάποια είναι γνήσια κι ειλικρινή θετικά σχόλια κι αυτά συνήθως τα ερμηνεύουμε σωστά ενστικτωδώς. Το ότι μπορεί κάποιος να εκμεταλλεύεται τη δύναμη των κομπλιμέντων δε συνεπάγεται με την κατάργησή τους ούτε με την υποδοχή τους με άκρα καχυποψία. Ωστόσο, θεωρώ πως ως μια ενέργεια προστασίας του δικού μας ψυχισμού οφείλουμε να διερωτόμαστε για τα κίνητρα αυτού που μας φιλοφρονεί και να μάς διασφαλίζουμε σε κάθε είδους σχέση μας.

Σε κάθε περίπτωση, αν θες να ευχαριστήσεις κάποιον για τη φιλοφρόνησή του, να το κάνεις.  Αν πάλι νιώθεις πως πρόκειται για κάτι αναληθές, ανειλικρινές ή με δόλο, δεν υπάρχει πουθενά κάποιος άγραφος νόμος που να σε εξαναγκάζει να δεχτείς το κομπλιμέντο, όπως δεν υπάρχει και κανένας να σου επιβάλει να φιλοφρονείς οποιονδήποτε. Οι εποχές με τους αυλοκόλακες έχουν παρέλθει, σήμερα είναι κανείς ελεύθερος να δρα και να αντιδρά κατά το δοκούν και σε ηθικά πλαίσια. Κρίμα να εγκλωβιζόμαστε σε αστικούς καθωσπρεπισμούς, δε νομίζετε;