Οι συγγνώμες είναι για να λέγονται

Λέγε και καμιά συγγνώμη πού και πού, δε θα σε σκοτώσει. Εντάξει, ίσως σκοτώσει λίγο τον εγωισμό σου, αλλά αυτό δεν είναι δα και τόσο κακό. Βασικά, ίσως να πρέπει όλοι να σκοτώσουμε λίγο τον εγωισμό μας, τον βλέπεις να μας οδηγεί κάπου καλά; Κρίνεις πως κρατώντας μούτρα κι υφάκι διορθώνεται κάτι; Γιατί απ’ τη δική μου σκοπιά έτσι ξεκινούν οι σχέσεις να πηγαίνουν κατά διαόλου.

Δεν είναι πως θα πεις συγγνώμη και ξαφνικά θα χάσεις μια μάχη -ποια μάχη κιόλας; Πόλεμο έχουμε; Δεν είμαστε εμπόλεμη ζώνη, δεν έχουμε κάτι να χωρίσουμε. Είμαστε άνθρωποι και τα λάθη είναι στη φύση μας. Μια συγγνώμη όταν σφάλουμε είναι το λιγότερο. Άντε, πες την, λοιπόν. Τι περιμένεις; Πρέπει να φτάσουμε εκεί που δεν έχει γυρισμό;

Πες μια συγγνώμη κι ακόμα περισσότερο νιώσ’ την. Νιώσε τις συνέπειες των πράξεών σου. Πάρε την ευθύνη. Δεν είναι κακό να αντιληφθείς πως κάπου δεν έπραξες σωστά, πως κάτι δεν έπρεπε να πεις, πως κάποιον αδίκησες. Δεν είναι ντροπή, ούτε σε υποβαθμίζει ως προσωπικότητα. Αντιθέτως, το να λειτουργείς σαν κακομαθημένο παιδί που δεν παραδέχεται το λάθος του πεισματικά σε κάνει τραγικά μικροπρεπή. Αυτό θες;

Ξέρεις, οι συγγνώμες είναι σαν τσιρότο· μια μικρή πληγή την προστατεύουν. Σίγουρα, αυτό δεν είναι πάντα αρκετό, αλλά είναι ένα καλό πρώτο βήμα. Προσφέρει μια ανακούφιση. Δεν κλείνουν την πληγή, δεν εγγυώνται ότι δε θα μείνει σημάδι, αλλά προσφέρουν μια περιποίηση. Η υπεροψία, όμως, κι ο εγωισμός, όταν στέκουν αντί συγγνώμης, το μόνο που προσφέρουν είναι μοναξιά -κι όχι απαραιτήτως στον πληγωμένο. Ο μεγάλος ζημιωμένος δε θα ‘ναι αυτός που δεν άκουσε τη συγγνώμη, αλλά αυτός που δεν την είπε.

Στη μυθολογία οι Ερινύες κυνηγούσαν όσους είχαν διαπράξει εγκλήματα κατά της φυσικής κι ηθικής τάξης των πραγμάτων. Στην πραγματικότητα, όμως, οι τύψεις που έρχονται και μας τρώνε σαν το σαράκι. Ακόμα κι αν εκείνη τη δεδομένη στιγμή το λάθος μας το βλέπουμε σαν κάτι επιφανειακό κι ασήμαντο, είναι βέβαιο πως σε μεταγενέστερη ανάλυση οι ενοχές θα μας κυριεύσουν. Όταν ο εγωισμός θα πάψει να μας τυφλώνει και θα ‘χουμε αποστασιοποιηθεί, θα αναθεωρήσουμε. Σε κάποια έκλαμψη αντικειμενικότητας θα καταλάβουμε πως θα μπορούσαμε να ‘χαμε αποτρέψει ρίξεις και χωρισμούς λέγοντας μονάχα μια ειλικρινή συγγνώμη.

Ίσως το χάσαμε όταν μάθαμε να βλέπουμε τα λάθη σαν ντροπή, σαν κάτι που κάνουν μονάχα οι ανόητοι. Έγιναν τα σφάλματα όνειδος κι η συγγνώμη πήρε τον κατήφορο. Την μετατρέψαμε από ειλικρινή μεταμέλεια σε στεγνή παραδοχή βλακείας. Κάναμε τον μεταμελημένο να μοιάζει με αδαή κι ανόητο, με θύμα κι υποχείριο, κι εμείς, οι άλλοι, γίναμε οι «έξυπνοι», οι «δυνατοί», οι «αψεγάδιαστοι». Όσοι δε ζητάμε συγγνώμη είμαστε, όντως, τόσο άψογοι κι απολύτως σωστοί; Είμαστε, αλήθεια, τόσο καλύτεροι;

Εμένα μου μοιάζει πως απλά θέλουμε τόσο να ‘μαστε «αμέμπτου ηθικής» κι «υπεράνω», που φορτώνουμε στους άλλους τους τίτλους «παρεξηγησιάρης» κι «υπερβολικός», μόνο και μόνο για να μη δεχθούμε πως κάπου σφάλαμε. Φουσκώνουμε με εγωισμό, δήθεν σκληροί κι αμετανόητοι, πείθουμε τους εαυτούς μας πως κρατάμε τη μοναδική αλήθεια –κι ας είναι η οπτική μας βολική και μονόπλευρη– και χάνουμε την ουσία των σχέσεων. Χάνουμε την επαφή και την ειλικρίνεια. Χάνουμε ανθρώπους από κοντά μας.

Όμως, δεν κοστίζει κάτι μια συγγνώμη. Δε σε υποβιβάζει. Δε ζημιώνει την εικόνα σου. Τουναντίον, σε κάνει πιο ώριμο, πιο συνετό, πιο λογικό. Η μετριοφροσύνη, η ενσυναίσθηση κι η ειλικρίνεια είναι αρετές που ενσωματώνονται εξαιρετικά σε μια συγγνώμη. Σε τιμά να μπαίνεις στη θέση του άλλου. Σε τιμά να ξεβολεύεσαι και να αναγνωρίζεις τα λάθη σου. Είναι προσόν να μπορείς να χαλιναγωγείς το «εγώ» σου και να παραδέχεσαι πως πάνω στην ένταση ή στη ροή του λόγου σου ξέφυγε κάτι.

Δεν ξέρω για σας, αλλά εγώ φαντάζομαι έναν κόσμο που η συγγνώμη θα ‘χει την πραγματική της έννοια. Δε θα ‘ναι ένα κλισέ και δε θα ενέχει δόλο. Δε θα ‘ναι ούτε και μια λέξη ξεχασμένη που θα ‘χουμε παραγκωνίσει κάνοντας τους καμπόσους. Ίσως αν κάναμε την αυτοκριτική μας κι ερχόμασταν στο φως με τα λάθη μας, ειλικρινά και ταπεινά, ο κόσμος να γινόταν πιο ανεκτικός στα σφάλματα, πιο δεκτικός στη συγχώρεση. Ίσως τότε να αποδεχόμασταν την ανθρώπινη φύση μας τόσο ολοκληρωτικά που να μη χωρούσε πια θυμός, οργή και μίσος στις σχέσεις μας.

Η συγγνώμη όπως και το «ευχαριστώ» είναι λέξεις μα παραπάνω έννοιες που πλάθουν έναν κόσμο λίγο καλύτερο. Τι περιμένεις για να αρχίσεις να τις χρησιμοποιείς;