Πίσω στο 400 μ.Χ. ο κόσμος βρισκόταν σε μια κατάσταση αλλαγών και αστάθειας. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία γινόταν χριστιανική και ο κλασσικός κόσμος με την αγάπη προς τις επιστήμες άρχιζε να μοιάζει με κάτι μακρινό. Βλέπετε, όταν οι κοινωνικές δομές παρακμάζουν, δημιουργούνται φανατισμοί και πολώσεις συνεπώς οι επιστήμες παύουν να χαίρουν τον θαυμασμό και τείνουν να αντιμετωπίζονται στην καλύτερη με καχυποψία.
Η Υπατία γεννήθηκε το 373 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια και καθώς είχε Αλεξανδρινή καταγωγή τύγχανε διάφορων προνομίων. Μεταξύ αυτών και τη δυνατότητα να σπουδάσει στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου στην Αθήνα και να παρακολουθήσει μαθήματα πλάι στον φιλόσοφο Πρόκλο και την Ασκληπιγένεια. Έτσι με την επιστροφή της στα πάτρια εδάφη, ανέλαβε να διδάξει σοφία και μαθηματικά ως επικεφαλής των νεοπλατωνιστών της Αλεξάνδρειας. Η φιλομάθειά της γρήγορα τη μετέτρεψε σε σύμβολο μάθησης και επιστήμης, αρετές συνυφασμένες τότε με την ειδωλολατρία.
Πρέπει να πούμε ότι στην αρχή οι θρησκευτικές ομάδες συνυπήρχαν αρμονικά, όμως το 380 μ.Χ. ο αυτοκράτωρ Θεοδόσιος ο Α’ κάνει τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία κι αρχίζει η δίωξη των άλλων θρησκειών. Σε αυτό το κλίμα, η αρχαιοελληνική θρησκεία και ο κλασσικός ελληνικός πολιτισμός αποτελούν αλληλένδετα στοιχεία. Ήταν οριακά αδιανόητο να αποδεχθεί κανείς το έργο του Ευκλείδη και να σπουδάσει στη βελτίωση των γεωμετρικών μαθηματικών και της άλγεβρας δίχως να θεωρείται παγανιστής.
Το κλίμα στην Αλεξάνδρεια ήταν πασιφανώς τεταμένο και δεν έλειπαν οι αναταραχές αλλά και συγκρούσεις μεταξύ των διάφορων θρησκευτικών ομάδων. Παρ’ ότι η Υπατία ήταν αγαπητή και από τους χριστιανούς λόγω της αγνότητάς της, το γεγονός ότι ανάμεσα στους μαθητές της υπήρχαν κι αρκετοί ειδωλολάτρες που μάλιστα κατείχαν θέσεις εξουσίας και τη συμβουλεύονταν, όπως για παράδειγμα ο έπαρχος της πόλης, Ορέστης, ίσως και ερήμην της να την έφερνε σε δύσκολη θέση. Όταν μάλιστα ανέλαβε το Πατριαρχείο της Αλεξάνδρειας ο Κύριλλος, τα πράγματα εντάθηκαν επικίνδυνα και η Υπατία μπήκε στο στόχαστρο.
Το 415 μ.Χ., σύμφωνα με τις καταγραφές του Σωκράτη του Σχολαστικού, κατηγορήθηκε πως έστρεφε τον έπαρχο ενάντια των χριστιανών και ένας φανατισμένος όχλος με επικεφαλής τον κληρικό Πέτρο την απήγαγαν και την έσυραν στον τραγικό της θάνaτο. Συγκεκριμένα, σε έναν φόv0 στυγερό και αποτρόπαιο, καθώς την έγδuσαν, την έγδaραν, τη διaμέλισαν κι έπειτα την έκαψαν.
Ξέρω ότι κάπου εδώ μερικοί θα διερωτηθείτε πώς είναι δυνατόν να συνέβη αυτό από χριστιανούς που κήρυτταν το λόγο του Θεού, τον λόγο της Αγάπης, και για αυτό θα επισημάνω πως ένας όχλος δεν έχει λογική παρά μόνο φανατισμό. Ταυτόχρονα, οφείλουμε να το θέσουμε στα κοινωνικο-πολιτικά δεδομένα της εποχής εκείνης. Μιας εποχής ιδιάζουσας αγριότητας που ο κλήρος οποιασδήποτε θρησκείας ερμήνευε κατά το δοκούν και που συχνά εξυπηρετούσε συμφέροντα.
Ο θάνατος της Υπατίας της Αλεξανδρινής σηματοδοτεί για πολλούς και το τέλος της κλασσικής αρχαιότητας. Ωστόσο, θα ήθελα να σταθούμε στο σπουδαίο της έργο κι όχι στον θάνατό της που τη μετέτρεψε σε ένα εύκολο θύμα πολιτικών σκοπιμοτήτων, έναν αποδιοπομπαίο τράγο.
Όπως επισημαίνει η Δρ. Ποτίτσα Γρηγοράκου, η Υπατία συνέπραξε στο έργο του πατέρα της, Θέονα, στην αναθεώρηση των Στοιχείων του Ευκλείδη. Έκανε επίσης σημαντικό έργο στην «Αριθμητική» του Διοφάντου και στις Γεωμετρικές θεωρίες κωνικών σχημάτων και ελλείψεων, του Απολλωνίου Πέργα. Επιπλέον, ανακάλυψε πρώτη την ελλειπτική τροχιά των ουρανίων σωμάτων, ενώ εφηύρε μεθόδους αποστάξεως ύδατος και γνώριζε να κατασκευάζει Aστρολάβους και Υδροσκόπιο.
Για να το πούμε πιο απλά και να γίνει πλήρως αντιληπτό το έργο της και η σπουδαία της διανόηση, η Υπατία παρατήρησε και σχολίασε μέσω των μαθηματικών της γνώσεων ότι πράγματι οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον ήλιο και δεν το κάνουν με «κυκλικό» τρόπο αλλά ελλειπτικό. Αυτό θα διατυπωθεί και θα θεμελιωθεί από τον Κέπλερ το 1609 στον Νόμο των ελλειπτικών τροχιών που περιγράφει την κίνηση των πλανητών γύρω από Ήλιο, λαμβάνοντας ως βάση το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος του Κοπέρνικου.
Όμως δεν ήταν μόνο η Υπατία ξεχασμένη στην ιστορία μέχρι χθες. Εκτός από την Υπατία υπήρξαν κι άλλες γυναίκες που αγάπησαν τη γνώση και τα γράμματα, που παρήγαγαν έργο μέσα από τη σπουδή τους, όμως ελάχιστες από αυτές έγιναν γνωστές καθώς ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα οδήγησε αρκετά ιστορικά κείμενα στην αφάνεια και ονόματα σπουδαίων γυναικών σχεδόν σβήστηκαν από την ιστορία. Ο φανατισμός των πρώιμων χριστιανών, ο ζήλος τους να σβήσουν καθετί παγανιστικό αλλά και η σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα πρόσβασή τους σε πηγές γνώσης όπως ήταν οι κατά τόπους βιβλιοθήκες, όπλισε το χέρι τους με τέτοιο τρόπο που σχεδόν αφάνισαν τη γυναικεία παρουσία στις επιστήμες.
Η Υπατία, η τελευταία γυναίκα φιλόσοφος της αρχαιότητας, είναι θα λέγαμε ένα πρότυπο του Διαφωτισμού πριν ακόμα υπάρξει διαφωτισμός. Ο Βολτέρος μάλιστα, μελετώντας την ιστορία και το έργο της Υπατίας θα τη θεωρήσει σύμβολο ελεύθερης και επιστημονικής σκέψης. Ίσως, αν διορθώναμε την πορεία της ιστορίας και η Υπατία ζούσε αρκετά για να μας προσφέρει κι άλλα κληροδοτήματα νόησης, να είχαμε μια άλλη πραγματικότητα σήμερα. Ίσως πάλι ένας κούκος να μη φέρνει την άνοιξη, και γι’ αυτό το πλέον δόκιμο να είναι σήμερα να κρατάμε την κοινωνία μας καθαρή από φανατισμούς και δογματισμούς.
Πηγή εικόνας: All that’s interesting
Συντάκτης: Σουζάνα Ντεζούκι
Επιμέλεια κειμένου: Αγγελική Θεοχαρίδη
Επιμέλεια κειμένου: Αγγελική Θεοχαρίδη
