Θέλουμε παιχνίδια χωρίς φύλο και παιδιά ελεύθερα

Πριν μερικά χρόνια σ’ ένα κατάστημα παιχνιδιών, βρισκόμουν στην ουρά για το ταμείο όταν ακριβώς μπροστά μου μια μητέρα έλεγε στον γιο της να αφήσει μια κούκλα γιατί «θα τον κοροϊδεύουν τα άλλα παιδάκια». Ειλικρινά είχα νιώσει να πονάει η δική μου ψυχή βλέποντας την απογοήτευση αυτού του τετράχρονου αγοριού που άφηνε την κούκλα με τα πόδια να σέρνονται στο πάτωμα. Το παιδί ίσως να το ξέχασε φεύγοντας, ίσως κι η μητέρα του να έχει αλλάξει πια γνώμη –ή τουλάχιστον αυτό θέλω να πιστεύω– όμως εγώ ακόμα το διηγούμαι σαν το πιο απλό παράδειγμα αναπαραγωγής έμφυλων στερεότυπων και ίσως δείγμα ομοφοβίας.

Βέβαια, συμπονώ λίγο κι εκείνη τη γυναίκα που καλείται να προστατεύσει το παιδί της σε μια σκληρή κοινωνία και το κάνει με τον τρόπο που μπορεί ή που κι εκείνη διδάχτηκε. Άλλωστε αυτό προβάλλεται εδώ και μισό αιώνα τουλάχιστον, αυτό επικρατεί και σήμερα. Περπατάς στους διαδρόμους σ’ ένα οποιοδήποτε κατάστημα παιχνιδιών και τι βλέπεις; Δυο διαδρόμους: Έναν ροζ, γεμάτο «κοριτσίστικα» παιχνίδια,  κι έναν γαλάζιο με «αγορίστικα». Κι ίσως ο γαλάζιος να μην είναι τόσο απόλυτος μιας που συναντάς κι άλλα χρώματα –πράσινο, κόκκινο, κίτρινο-, όμως στον πρώτο σε πνίγει μια ροζ καταιγίδα σεξισμού. Ναι, θα τολμήσω να το πω έτσι ακριβώς μιας που ό,τι είχε εκεί ήταν κουζινικά, κούκλες, κούκλες-μωρά, παιχνίδια χειροτεχνίας για να φτιάξουν κοσμήματα ή κεριά. Οτιδήποτε θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς για να αναπαράγει στερεοτυπικούς έμφυλους ρόλους.

Η Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ, στο βιβλίο της «Πέρα απ’ το ροζ και το γαλάζιο» παραθέτει ακριβώς αυτό το πρόβλημα. Τα παιχνίδια διαχωρίζονται σε αγορίστικα και κοριτσίστικα, ακολουθώντας μια προβληματική διχοτόμηση των έμφυλων ταυτοτήτων σε αντρική και γυναικεία, και τα παιδιά διαμορφώνουν μια περιοριστική και στρεβλή εικόνα του εαυτού τους και του κόσμου.

Σύμφωνα με τον Μιντ (G.H. Mead, 1863-1931), η δεύτερη από τις τρεις φάσεις ανάπτυξης του παιδιού που συντελούν στην κοινωνικοποίησή του είναι το στάδιο του ατομικού παιχνιδιού, κατά το οποίο το παιδί παίζει διαφορετικούς ρόλους. Για παράδειγμα, μπορεί να αλλάζει ρόλους, χωρίς συντονισμό ή λογική τάξη κι από ασθενής να γίνεται γιατρός ή από μαθητής δάσκαλος. Όταν λοιπόν αποκλείουμε ένα παιδί από μια ομάδα παιχνιδιών άρα και δυνητικών ρόλων αυτό που καταφέρνουμε είναι να του στερούμε την απόκτηση ενός μεγαλύτερου εύρους εμπειριών και δεξιοτήτων.

Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει και η Δήμητρα Κογκίδου: «Αν δεν αποκτήσει, ένα αγοράκι από μικρό τις απαραίτητες δεξιότητες φροντίδας και δε θεωρήσει ότι αυτό είναι βασικό συστατικό της ταυτότητάς του, πώς περιμένουμε αργότερα να συμμετέχει ενεργά στις οικιακές ευθύνες και στην ανατροφή των παιδιών; Πώς θα προσεγγίσουμε ως κοινωνία το στόχο της συμφιλίωσης της οικογενειακής κι εργασιακής ζωής, αν αυτό δεν αφορά άνδρες και γυναίκες;»

Σίγουρα το μάρκετινγκ και οι εταιρείες πίσω από τα παιχνίδια έχουν οικονομικό όφελος απ’ αυτόν τον διαχωρισμό, όμως αυτό το κέρδος χτίζεται στερώντας κάτι ουσιώδες από κάθε παιδί. Πώς θα ονειρευτεί ένα κοριτσάκι ότι μπορεί να γίνει πιλότος αν το πιο κοντινό που απέκτησε σ’ αυτόν τον ρόλο ήταν την Barbie αεροσυνοδό; Πώς θα φανταστεί ένα αγοράκι τον εαυτό του πατέρα αν δεν του επιτρέπουν καν να αγοράσει μια κούκλα ανατροφής; Επιβάλλεται λοιπόν, να κάνουμε κάτι γι’ αυτό και πλέον μπορούμε.

Υπάρχουν εταιρείες που επιλέγουν να σπάσουν αυτό το στερεότυπο, δημιουργώντας ουδέτερου φύλου σειρές παιχνιδιών ή κάνοντας τα παιχνίδια τους πιο συμπεριληπτικά, ενώ υπάρχουν κι άλλες που προσπαθούν- ακόμα κι αν δε γίνεται με τόση επιτυχία. Η LEGO για παράδειγμα, δείχνει τρομερή ευσυνειδησία στο θέμα εδώ και πολλά χρόνια και μάλιστα σε συνεργασία με το Geena Davis Institute διεξάγει έρευνες και δραστηριοποιείται με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνουν τη Lego περισσότερο συμπεριληπτική. Η κούκλα Barbie, ίσως μετά από άφθονη κοινωνική κατακραυγή, άρχισε να δημιουργεί κούκλες σε πιο φυσιολογικές αναλογίες, κούκλες εμπνευσμένες από ιστορικά και μοντέρνα γυναικεία πρότυπα από όλο τον κόσμο. Αν με ρωτάτε όμως, αυτό απλώς δεν είναι αρκετό.

Είμαστε οι άνθρωποι της νέας χιλιετίας, έχουμε απαιτήσεις και περιμένουμε να είμαστε περισσότερα από ένας καταναλωτής, περιμένουμε να αντιμετωπιζόμαστε ως άνθρωποι –όχι άντρας και γυναίκα, όχι μονοδιάστατα. Οφείλουμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο βήμα-βήμα μα να έχουμε πλήρη συνείδηση ότι δεν μπορούμε να το κάνουμε σε ένα βράδυ. Άρα αυτό που μας μένει είναι να επιτρέψουμε στα παιδιά να μιμηθούν μέσα από το παιχνίδι όλους τους ρόλους και να ενθαρρύνουμε κάθε δυνητικό σενάριο ώστε εκείνα, απαλλαγμένα από τις δικές μας ελλείψεις ν’ ανθίσουν.

Ας αφήσουμε λοιπόν τα παιδιά να διαλέξουν ο,τι θέλουν φέτος. Ας τα κάνουμε εμείς όλα εξίσου διασκεδαστικά τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια. Θα κλείσουμε την τηλεόραση που προβάλει διαφημίσεις για κουζινικά με ευτυχισμένα κοριτσάκια κι αυτοκινητάκια με χαρούμενα αγοράκια. Θα δείξουμε στα παιδιά πως ασχέτως με το φύλο τους μπορούν να περάσουν καλά με όλα τα παιχνίδια και θα τ’ αφήσουμε να επιλέξουν τι θέλουν. Μαζί θ’ αφήσουμε στην άκρη και τους φόβους μας και τις δικές μας προκαταλήψεις γιατί δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτά στο παιχνίδι.

Τα παιχνίδια δεν (πρέπει να) έχουν φύλο γιατί καθένα επιδιώκει να διδάξει κι από μια δεξιότητα. Κι όλα τα παιδιά δικαιούνται να έχουν πρόσβαση στα ίδια εφόδια, δικαιούνται ν’ αναζητήσουν όλα τους τα ταλέντα και να επιδιώξουν κάθε τους όνειρο. Τα παιχνίδια συνθέτουν προσωπικότητες, φέρνουν στην επιφάνεια ταλέντα, εξασκούν τις ικανότητες των παιδιών και τα κάνουν χαρούμενα. Τίποτα λοιπόν δεν πρέπει να μπει εμπόδιο σ’ αυτήν την διαδικασία– πόσο μάλλον απαρχαιωμένα στερεότυπα.

Φέτος τα Χριστούγεννα αυτή είναι η αποστολή μας. Να γεμίσουμε τον σάκο του Άη Βασίλη με παιχνίδια χωρίς φύλο ώστε αντί να τους λέμε τι ταιριάζει στο φύλο τους, να τους χαρίζουμε την ελευθερία να βρουν τι ταιριάζει στην προσωπικότητά τους.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!