Ο υπερκαταναλωτισμός είναι αμυντικός μηχανισμός

Ο καταναλωτισμός αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο που χαρακτηρίζεται απ’ την τάση των ανθρώπων ν’ αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα αγαθά. Ο υπερκαταναλωτισμός είναι η έκφραση αυτού του φαινομένου σε υπερθετικό βαθμό. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι ο καταναλωτισμός από μόνος του βγάζει μια υπερβολή. Οπότε φαίνεται ακραίο ένα μικρό πρόθεμα που κολλάει στην αρχή της λέξης να έχει τη δυνατότητα να τον φτάσει σε ακόμη πιο υπερβολικά επίπεδα.

Καλώς ή κακώς πλέον οι άνθρωποι δεν αρκούνται στα λίγα και καλά. Οι πραγματικές μας ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν με πολύ λίγα προϊόντα, όμως οι επιθυμίες μας δε σταματούν εκεί. Όταν βλέπουμε να παρελαύνουν μπροστά απ’ τα μάτια μας όλα αυτά τα αγαθά, που υπόσχονται να μας κάνουν να αισθανθούμε λίγη ευτυχία, το να μην ενδώσουμε στην αγορά τους είναι πάνω απ’ τις δυνάμεις μας.

Νέα προϊόντα ξεπετάγονται από κάθε ράφι και κάθε βιτρίνα, τυλιγμένα με πολύχρωμα σελοφάν, προστατευμένα από ευφάνταστες, πολύχρωμες συσκευασίες. Μας τραβούν το βλέμμα και τα θέλουμε εδώ και τώρα. Η απόκτησή τους μας προσφέρει μια μικρή δόση ηδονής τη στιγμή της αγοράς κι όταν στο σπίτι ανοίξουμε τα «δώρα» μας, αισθανόμαστε τον οργασμό να πλησιάζει.

Η αγορά όλο και περισσότερων -ουσιαστικά άχρηστων- προϊόντων μας προσφέρει ένα αίσθημα επιβεβαίωσης. Μπορούμε να πάρουμε αυτό που θέλουμε, άρα αξίζουμε, είμαστε κι εμείς με τους πολλούς, θα μας αποδεχτούν.

Η διαφήμιση φυσικά και παίζει μεγάλο ρόλο στη διάδοση αυτού του φαινομένου, αφού ο κύριος στόχος της είναι να μας πείσει ότι χρειαζόμαστε όλα αυτά που μας πασάρουν ως απαραίτητα. Με το να παρακολουθούμε τις διαφημίσεις στην τηλεόραση ή το ίντερνετ, αργά και σταθερά θα υποστούμε πλύση εγκεφάλου. Βλέποντας όλους αυτούς τους χαμογελαστούς, όμορφους και νέους ανθρώπους να μας κοτσάρουν το κατιτίς τους μες στα μούτρα, υποσυνείδητα πιστεύουμε ότι είναι χαρούμενοι, όμορφοι και νέοι εξαιτίας της χρήσης του διαφημιζόμενου αγαθού.

Τότε είναι που πέφτουμε στην παγίδα. Ακόμη κι αν γνωρίζουμε καλά ποιες τακτικές ακολουθούνται για να πειστεί το καταναλωτικό κοινό, θα πάμε σαν τα ποντικάκια να τσιμπήσουμε το τυράκι. Ίσως καταφέρουμε να ξεφύγουμε απ’ τη φάκα με μαδημένη ουρά, ίσως μας γραπώσει και μας κρατήσει γερά, να κοιτάζουμε προς μία μόνο κατεύθυνση: αυτή που οδηγεί στη συνεχή κατανάλωση.

Αλλά είναι υπέροχο αυτό που νιώθουμε όταν αντικρίζουμε το νέο μας απόκτημα, να γεμίζει το σπίτι μας μαζί με τα υπόλοιπα. Αισθανόμαστε πληρότητα, ασφάλεια. Ενισχύει τη σιγουριά μας πως ποτέ δε θα μας λείψει τίποτα. Έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε ό,τι θελήσουμε, άρα έχουμε και τη δύναμη.

Γι’ αυτό όταν νιώθουμε χάλια, οι σοκολάτες κι οι ταινίες είναι ξεπερασμένη τακτική. Θα βγούμε για ψώνια. Η παρέα με φίλους από μόνη της δε βοηθάει, παρά μόνο αν συνοδεύεται από μια ντουζίνα σακούλες. Από μια άποψη, δηλαδή, τα ψώνια είναι συνυφασμένα με τις κοινωνικές συναναστροφές. Συνδυάζουμε το κουβεντολόι με το shopping therapy και κερδίζουμε χρόνο. Η διάθεσή μας φτιάχνει κι η μοναξιά πάει περίπατο.

Φυσικά, αφού βλέπουμε πως το κόλπο πιάνει, την επόμενη φορά που θα πιάσουμε πάτο, θα βγούμε για ψώνια χωρίς δεύτερη σκέψη. Τι κι αν αύριο δεν έχουμε να πληρώσουμε το ρεύμα; Αξίζει η θυσία, για λίγες στιγμές χαράς.

Κι αν δεν έχουμε χρόνο ή κουράγιο να γυρνάμε όλη την πόλη, μπαίνοντας σε κάθε κατάστημα που θα βρούμε μπροστά μας, υπάρχουν πλέον οι διαδικτυακές αγορές κι είναι εξίσου αποτελεσματικές. Μ’ ένα κλικ ξεδιπλώνεται μπροστά μας ένας υπέροχος κόσμος με εκατομμύρια προϊόντα όλων των ειδών για να διαλέξουμε αυτό που επιθυμούμε περισσότερο και να φτάσει στην πόρτα μας χωρίς κόπο.

Το κακό είναι ότι η καταναλωτική μανία δε σταματάει. Όπως δε σταματούν κι οι δυσκολίες της ζωής. Αν κάθε φορά που κάτι δεν πάει καλά, στρεφόμαστε στα ψώνια, κάποια στιγμή δε θα έχουμε την οικονομική δυνατότητα ν’ αγοράσουμε κι άλλα αγαθά. Όμως οι δυσκολίες θα συνεχίσουν να έρχονται κι εμείς θα καταρρεύσουμε, μην ξέροντας πώς να τις αντιμετωπίσουμε.

Γι’ αυτό είναι καλό να βρούμε άλλους, αποτελεσματικότερους τρόπους αντιμετώπισης των κρίσεων και να ξεσπάμε σε ψώνια μόνο κάπου-κάπου, ελεγχόμενα. Δε χρειάζεται να το πάμε στα άκρα και να μην εξοκέλλουμε ποτέ, αρκεί να μην πάρουμε τον κατήφορο και ξεφύγει η κατάσταση.

Άλλωστε, τα ψώνια είναι μια απ’ τις μεγάλες χαρές της ζωής και δεν υπάρχει λόγος να στερούμαστε ό,τι μας κάνει να χαμογελάμε. Διαφορετικά δε θα θεωρούνταν therapy. Απλώς είναι φρόνιμο να μην οργιάζουμε ξετινάζοντας τις πιστωτικές και να ξοδεύουμε μέχρι εκεί που μας παίρνει. Τα προϊόντα θα μας περιμένουν πάντα στο ραφάκι τους, υποσχόμενα μια καλύτερη ζωή.