Όλοι έχουμε απολαύσει μια βόλτα με ποδήλατο, είτε ως παιδιά είτε ως ενήλικες. Ποιος ήξερε όμως πως αυτό το μεταφορικό μέσο είναι συνδεδεμένο με τη γυναικεία χειραφέτηση αλλά και το κίνημα των σουφραζετών; Η εξέλιξη του περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στον Δυτικό Πολιτισμό, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τις γυναίκες, ώστε να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Πάμε λοιπόν να δούμε πώς έγινε αυτό.
Ήταν τέλη του 19ου αιώνα κι αρχές 20ου αιώνα, που οι γυναίκες ξεκινούσαν να αντιδρούν στα στενά όρια που τους έβαζε η πατριαρχική κοινωνία. Κι έτσι, τόσο απλά ξεκίνησαν να κάνουν ποδήλατο, κάτι που για εκείνη την εποχή ήταν εξωφρενικό. Κι ενώ οι αντιδράσεις των ανδρών ήταν έντονες, η κίνησή τους έμελλε να αλλάξει το status quo της εποχής. Ένα σύμβολο που έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο για τις γυναίκες, κάτι που φαίνεται στα λόγια της Susan Β, τα οποία παρέθεσε στην ανάρτησή του ο Andrew McLaughlin. Σύμφωνα με αυτά «Το ποδήλατο έχει κάνει περισσότερα για τη χειραφέτηση των γυναικών από οποιοδήποτε άλλο πράγμα στον κόσμο. Χαίρομαι κάθε φορά που βλέπω μια γυναίκα να περνάει με ποδήλατο. Της δίνει ένα αίσθημα αυτοπεποίθησης κι ανεξαρτησίας τη στιγμή που παίρνει τη θέση της- και φεύγει η εικόνα της αδέσμευτης θηλυκότητας».
Για τις γυναίκες της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Αμερικής τη στιγμή που γράφονταν αυτά τα λόγια από τον Andrew McLaughlin, το ποδήλατο ήταν ήδη με τον τρόπο του, ένα κίνητρο αλλαγής. Άλλωστε, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όπου οι σουφραζέτες ήδη είχαν κάνει την εμφάνισή τους, παρείχε στις γυναίκες πρωτοφανείς ελευθερίες, αλλά όπως και το «σκουπόξυλο των μαγισσών», συνδέθηκε με μια άσχημη φήμη περί άσεμνων και στασιαστικών γυναικών.
Πώς, όμως, επήλθε αυτή η σημαντική αλλαγή; Με μια καινοτομία στον σχεδιασμό του. Το 1885 έκανε την εμφάνισή του το ποδήλατο “Safety”, που σε αντίθεση με το πρότερο Penny Farthings, κινούνταν με αλυσίδα, είχε τροχούς ίδιου μεγέθους και φυσικά ήταν πιο προσιτό στον απλό άνθρωπο. Κάλυπτε μια μεγάλη ανάγκη για τις γυναίκες, δε γνώριζε ταξικές διακρίσεις κι έδινε σε όλους την ευκαιρία να απολαύσουν τη δημοφιλή κι υγιεινή άσκηση που παρείχε το ποδήλατο. (The Bearings, 1894, αμερικανικό περιοδικό ποδηλασίας). Αν και στο δημοσίευμα αυτό, είναι υπερβολή πως το άθλημα ήταν ανοιχτό σε γυναίκες κάθε κοινωνικής θέσης, σε ένα πράγμα είχε δίκιο: αυτό το νέο μοντέλο ήταν ανοιχτό στις γυναίκες με έναν τρόπο που το προηγούμενο μοντέλο δεν ήταν.
Κι αυτό γιατί, την εποχή εκείνη το να κάθεται μια γυναίκα καβάλα σε κάτι, ήταν κάτι αδιανόητο· ως τότε μια σεμνή έφιππη κυρία καθόταν πλάγια. Κάτι τέτοιο, όμως, ήταν δύσκολο στο νέο μοντέλο ποδηλάτου, λόγω του πεντάλ. Μάλιστα, για κάποιο διάστημα υπήρξαν στην αγορά εξαρτήματα, ώστε οι γυναίκες να μπορούν να κάνουν ποδήλατο καθισμένες στο πλάι. Αυτά, βέβαια, είχαν βραχύ χρόνο ζωής.
Αν θεωρήσουμε πως ο σκόπελος της σωστής τοποθέτησης μιας γυναίκας στο ποδήλατο είχε ξεπεραστεί, λέμε τώρα, το επόμενο θέμα που αναδύθηκε ήταν αυτό της τεκνοποίησης. Οι γυναίκες αποθαρρύνονταν να κάνουν ποδήλατο για λόγους υγείας αλλά και γάμου, καταστάσεις αλληλένδετες εκείνη την εποχή. Έπρεπε να μην απομακρύνονται από το αστικό κέντρο και να μην είναι κουρασμένες και γεμάτες σκόνη λόγω ποδηλάτου, μια εμφάνιση που θα αποθάρρυνε τους υποψήφιους μνηστήρες. Επιπλέον, δεν μπορούσαν και δεν έκανε να ταξιδεύουν με τέτοιες ταχύτητες για να μην καταστραφεί -θεωρητικά- η μήτρα τους, λόγω της επίπονης προπόνησης. Επιχείρημα που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον, για όσα μέσα μεταφοράς αποφάσιζαν να μεταχειριστούν οι γυναίκες. Αν κι ουσιαστικά η ποδηλασία αποδείχθηκε πιο επιζήμια για την ανδρική αναπαραγωγική υγεία. Αλλά μια γυναίκα σε ποδήλατο στερούνταν το ηθικό της κέντρο επειδή γνώριζε με αυτό την απελευθέρωση και τη δύναμη κι αγκάλιαζε τη θηλυκότητά της πέρα από τον έλεγχο των αντρών.
Όλα αυτά στον 19ο αιώνα, όπου η γυναίκα είχε ένα συγκεκριμένο ρόλο στην κοινωνία, επιδεικνύουν το βαθύτερο φόβο της ανδροκρατούμενης κοινωνίας να μη συμμετάσχει η γυναίκα στην πολιτική. Αλλά ως τότε, οι γυναίκες ασχολούνταν καθαρά και μόνο με συγκεκριμένα πράγματα. Κι από αυτή την πραγματικότητα, πήγαν στην άλλη, σε αυτή που οδηγούσαν ποδήλατο, φορούσαν άσεμνα για την εποχή τους ρούχα και επέλεγαν μόνες τους το δικό τους δρόμο. Πράγμα ανησυχητικό για τους «ενάρετους άνδρες» και μακριά από την ηθική της εποχής. Τότε, η ελευθερία της μετακίνησης ισοδυναμούσε με την ελευθερία της φυγής που οδήγησε την κοινωνία σε πανικό.
Πλέον, οι γυναίκες έφευγαν με δική τους δύναμη από τα σπίτια τους, με το δικό τους μέσο και διεκδικούσαν κι άλλες ελευθερίες. Ήταν λοιπόν κάτι παρά πάνω από λογικό οι σουφραζέτες της εποχής, όπως οι Susan B. Anthony, Elizabeth Cody Stanton, Anna Adams Gordon και Annie Londonderry, να θέσουν το ποδήλατο ως σύμβολο στις διαμαρτυρίες τους. Η Charrlotte Stopes και η Charlotte Payne-Townshend έκαναν την ποδηλασία ένδειξη της ιδεολογικής απόστασης μεταξύ των απελευθερωμένων γυναικών, και όσων δεν είχαν ακόμη ενταχθεί στο κίνημα.
Κάπως έτσι, λοιπόν, με μια αλλαγή στον σχεδιασμό του, η οποία το έκανε προσιτό σε όλους και κυρίως στις γυναίκες, το ποδήλατο έγινε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης, καθώς συνέβαλε σε πολλές και σημαντικές αλλαγές ως προς τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, αλλά γενικότερα αλλαγές στα ρούχα, τα μαλλιά και το στιλ.
Σαφώς και δεν είναι το ποδήλατο αυτό που έδωσε την ψήφο στις γυναίκες, ή τελείωσε την όποια μορφή καταπίεσης προς αυτές, αλλά είναι ασφαλές να σκεφτούμε πως ήταν αυτό που έδωσε την ώθηση για να αλλάξουν πολλά πράγματα και δικαίως θεωρείται σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης. Άλλωστε, η όποια αλλαγή χρειάζεται μια κινητήριο δύναμη ή ένα μέσο -καμιά φορά και μεταφορικό- και ως προς αυτό, το ποδήλατο έκανε σίγουρα τη δουλίτσα του, πάνω σε δυο ρόδες.
Συντάκτης: Ελευθερία Ιωάννογλου
