Τι εννοούμε όταν λέμε για κάποιον «είναι σε άρνηση»;

Η άρνηση είναι ο πρώτος αμυντικός μηχανισμός που έχει εντοπίσει η ψυχολογία. Έχει ταυτιστεί με την παρεμπόδιση οποιοδήποτε εξωτερικών παραγόντων που επηρεάζουν με οποιοδήποτε τρόπο τη συνείδησή μας. Η άρνηση είναι μία υποσυνείδητη διαδικασία και λαμβάνει χώρα σε άτομα που έχουν βιώσει ή βιώνουν μια δυσάρεστη ή αγχώδη κατάσταση, είτε προσπαθούν να προσαρμοστούν σε μία νέα κατάσταση με νέα δεδομένα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή κι ως «Φαινόμενο του Στρουθοκαμηλισμού». Είναι ο τρόπος με τον οποίο ασυνείδητα προστατεύουμε τον ψυχικό μας εαυτό από τα αποτελέσματα κάποιων πράξεων. Πολλοί θεωρούν πως είναι μια φυσιολογική κι ωφέλιμη αντίδραση, ενώ στον αντίποδα, πως αυτό σε απομακρύνει από την πραγματικότητα και δεν μπορείς να δεις καθαρά πώς έχουν οι καταστάσεις.

Όπως προαναφέρθηκε, η αντίδραση αυτή γίνεται σε μεγάλο βαθμό υποσυνείδητα. Υπάρχουν όμως φορές που κάποιος συνειδητά επιλέγει να βρεθεί σε αυτή την ψυχική κατάσταση, για να αποφύγει σκέψεις, συναισθήματα, συνέπειες κι ευθύνες. Ως άρνηση, μπορεί να οριστεί η απόρριψη- παράβλεψη ενός πραγματικού γεγονότος παρεμποδίζοντας να γίνει αποδεκτό καθώς τείνει να φέρει αλλαγές στο άτομο που το βιώνει- πράγμα ανεπιθύμητο. Υπάρχουν τρία συγκεκριμένα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς που διαθέτουν τα άτομα που χρησιμοποιούν αυτό τον «μηχανισμό άμυνας». Αρχικά, δεν αποδέχονται την πραγματικότητα και συνεπώς και τη δυσκολία της κατάστασης ασχέτως αν επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από αυτή συνεχίζοντας τη ρουτίνα τους, όσο είναι εφικτό. Δεύτερον, υποτιμούν τη σοβαρότητα της κατάστασης και τις συνέπειες που επιφέρει. Τρίτον, δεν αναγνωρίζουν την ευθύνη που μπορεί να έχουν και οι ίδιοι σε σχέση με τη μέχρι τώρα έκβαση.

Πίσω από αυτή την ψυχολογική διαδικασία κρύβονται και τα αίτια που κάνουν τα άτομα αυτά να νιώθουν συναισθηματικά ευάλωτα. Πιο συγκεκριμένα, ζητήματα ψυχικής υγείας, οικονομικά προβλήματα, εξαρτήσεις, εργασιακές δυσχέρειες, δυσλειτουργικές σχέσεις, τραυματικά περιστατικά και περίοδοι κρίσης, είναι κάποιοι από τους λόγους που κάνουν ένα άτομο να νιώθει πως κλονίζεται η κατάσταση του ελέγχου στη ζωή του.

Σε μια κατάσταση άρνησης, περιορίζονται οι επιλογές και οι ευκαιρίες επίλυσης σοβαρών ζητημάτων. Αδρανοποιείται ο εγκέφαλος από την αναζήτηση λύσεων και κάνει ένα άτομο δυσλειτουργικό και συναισθηματικά κλειστό. Καταρρέει η ποιότητα των σχέσεων με τους συνανθρώπους του, εφόσον αλλάζει όλη η συμπεριφορά του. Εκτός αυτού σημαντικές επιπτώσεις δέχεται η ίδια η υγεία του ατόμου. Αναπτύσσονται νευρώσεις όπως, κρίσεις πανικού, φοβίες, εμμονές, υστερίες γιατί όσο κι αν αρνείται το μυαλό, το σώμα δεν ξεγελιέται.

Είναι αρκετά δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πότε ένα άτομο μπαίνει σε τροχιά άρνησης. Συνήθως παρατηρείται σε άτομα που έχουν εθισμούς, όπως οι καπνιστές επί παραδείγματι, που ενώ γνωρίζουν πως το κάπνισμα βλάπτει την υγεία τους αρνούνται να το σταματήσουν. Υπάρχουν κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης αυτής της αντίδρασης. Χρειάζεται να αφιερώσει κανείς αρκετό χρόνο, ώστε να δουλέψει με τον εαυτό του για να βρεθεί μια ισορροπία. Πρώτα απ’ όλα να βρει τι είναι ακριβώς αυτό που τον φοβίζει και να σκεφτεί για ποιο λόγο μένει αδρανής στην αντιμετώπιση των καταστάσεων. Έπειτα να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο να εκφραστεί τόσο για τις σκέψεις, όσο και για τα συναισθήματά του. Μπορεί επίσης να κρατήσει γραπτώς την εμπειρία του ή να την εκμυστηρευτεί σε ένα έμπιστο φιλικό του πρόσωπο. Αν όλα αυτά δε φέρουν ένα θετικό αποτέλεσμα, η βοήθεια ενός ειδικού ψυχολόγου θα επιφέρει θετικά αποτελέσματα, στηρίζοντας την προσπάθεια αυτή.

Τέτοιες αντιδράσεις έχουν λόγους, αιτίες και συνέπειες. Είναι κάτι που δεν μπορεί να αφήνεται στην τύχη του, ειδικά όταν έχει άμεση σχέση με την καθημερινότητα που βιώνει ένας άνθρωπος. Ο Νίτσε είχε πει «Μη μένεις κάτω στη γη και μην ανεβαίνεις πολύ ψηλά! Ωραιότερος φαίνεται ο κόσμος από ένα ύψος στα μισά.».  Αν δεχτούμε λοιπόν, ότι η πραγματικότητα είναι ζήτημα οπτικής γωνίας, καλό είναι να βρούμε όσο το δυνατόν μια μέση γωνία παρατήρησης, για να μην ανοίξει τόσο η ψαλίδα που θα φέρει την πλήρη παραμόρφωση. Άλλωστε, όσο κι αν το αρνηθείς, αν είναι να ‘ρθει, καλύτερα δεν είναι να το βλέπεις, από το να είναι το κεφάλι σου χωμένο μέσα στο χώμα;