Κουκουλώνουμε περίτεχνα όσα μας στοιχειώνουν

Υπάρχει μια θεωρία ψυχανάλυσης, που ορίζει πως όλοι οι άνθρωποι καθοδηγούνται προς την αυτοκαταστροφή ή/και την επιθετικότητα εξαιτίας της ύπαρξης ενός ενστίκτου που μας τραβάει προς τον τερματισμό της ζωής. Με επιστημονικούς όρους εισήχθη από τον Φρόιντ σε παγκόσμιο βεληνεκές και βρίσκει εφαρμογή έως σήμερα. Τι βολικός τρόπος να δικαιολογήσει την παρακμή μας! Άλλοι τα ρίχνουν στους γονείς τους, άλλοι στον σύντροφό τους, άλλοι στη μοίρα ή την τύχη, ο Φρόιντ εφηύρε έναν εγγενή παράγοντα που αναπόφευκτα καθυποτάσσει τη φύση μας. Τα λόγια είναι διαφορετικά αλλά η μελωδία δεν αλλάζει· όλοι είμαστε ικανοί ν’ ανεβάσουμε στο εδώλιο του κατηγορούμενου οτιδήποτε και μάλιστα με εντυπωσιακή πειστικότητα, προκειμένου ν’ απαλλαγούμε από την προσωπική μας ευθύνη.

Συγχαρητήρια, είστε αθώος. Δε συνειδητοποιήσατε όμως ότι η αθωότητα αυτή, κατά παράδοξο τρόπο, συνοδεύεται με μια καταδίκη. Είστε αθώος και ταυτόχρονα είστε αβοήθητος. Παθητικά αφημένος σε κάτι εκτός του ελέγχου σας. Πόσο υποτιμούμε και αποδυναμώνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό όταν δεχόμαστε ότι μας εξουσιάζει οτιδήποτε πέρα από το μυαλό μας!

Το αντίθετο κι αντιμαχόμενο ένστικτο, η αρχή της ευχαρίστησης και διατήρησης της ζωής, ονομάστηκε “eros”. «Μόλις ειν’  έτσι δυνατός ο Έρωτας κι ο Χάρος» έγραψε ο εθνικός μας ποιητής, περικλείοντας σε ένα στίχο ό, τι προσπάθησε ο άνθρωπος να εκφράσει με κάθε μορφή τέχνης. Χιλιάδες σονέτα, τραγούδια, πίνακες, θεατρικά και λογοτεχνικά έργα αφιερωμένα σε αυτές τις αλληλοσυμπληρούμενες παντοδυναμίες. Εξάλλου αν και αδιαμφισβήτητα ο έρωτας μας κινητοποιεί και μας γεμίζει ζωή, ιδωμένος από την ανάποδη όψη του αποβαίνει μοιραίος. Μπορεί άραγε κανείς ν’ αρνηθεί ότι αυτοϋπονομεύτηκε και χαντάκωσε κάποτε τον εαυτό του εξαιτίας ενός έρωτα ή ότι βίωσε ένα χωρισμό σαν να τερμάτισε για λίγο η ζωή;

Ο Φρόιντ παρουσίασε επίσης το “todestrieb” (επιστημονικώς αποδιδόμενο) ως μια ασυνείδητη επιθυμία να «φύγουμε» για να απελευθερωθούμε από τις δυσκολίες της ζωής. Αναλογικά, ίσως οι άνθρωποι καταφεύγουμε σε διεξόδους, χημικές ή μη, με την επιθυμία να μουδιάσουμε, ν’ αποφύγουμε ν’ αντιμετωπίσουμε πράγματα που μας στοιχειώνουν και μας φαντάζουν τρομακτικότερα. Αυτομαστιγωνόμαστε όμως και με τρόπους λιγότερο προφανείς. Κάποιες φορές δίνουμε τόση αξία στις πληγές του παρελθόντος που καταλήγουμε να ζούμε το παρόν μας εκεί, κλειδαμπαρωμένοι και βουτηγμένοι σε μια σκόνη να χάνουμε αμέτρητες ευκαιρίες αλλαγής, να μην αφήνουμε τίποτα να μας αγγίξει, να συρρικνώνουμε όλη μας την ύπαρξη.

Άδειοι αλλά καλά οχυρωμένοι, απολαμβάνουμε την ψευδαίσθηση ότι προστατέψαμε τους εαυτούς μας από μελλοντικά τραύματα- μαζί μ’ αυτά κι από την ευτυχία. Άλλες φορές πηδάμε από τη μια σχέση στην άλλη για να παραλείψουμε το στάδιο του χωρισμού και καταλήγουμε διπλά χωρισμένοι, αφού χωρίσαμε την καρδιά μας σ’ ένα άτομο και το σώμα μας σ’ άλλο. Μερικοί σπαταλάμε το χρόνο και την ενέργειά μας στην ονειροπόληση ενός φανταστικού κόσμου αντί στην ανακατασκευή του πραγματικού. Ενώ άλλοι είμαστε τόσο τελειοθήρες ή τόσο φοβισμένοι για την αποτυχία που δεν τολμάμε ούτε να συνειδητοποιήσουμε τις επιθυμίες μας, πόσο μάλλον να τις κάνουμε πράξη. Ή απλώς προσπαθούμε να ξεχαστούμε και να δραπετεύσουμε από τους φόβους και τις απογοητεύσεις μας απασχολούμενοι με οτιδήποτε άσχετο. Δεν πέφτουμε για ύπνο αν δεν είμαστε εξαντλημένοι -και βέβαιοι ότι εμποδίσαμε γι’ ακόμη μια μέρα το κεφάλι μας ν’ ανοίξει τον ασκό του Αιόλου.

Μάταια όμως. Ό, τι έθαψες δεν εξαφανίστηκε. Κι ό, τι κουκούλωσες δεν έχασε τον όγκο του, ίσα-ίσα τον αύξησε ύστερα από τόσες κουκούλες που του έβαλες. Όσο αποφεύγεις ν’ αντιμετωπίσεις ένα οδυνηρό γεγονός, τόσο το κουβαλάς μαζί σου. Όσο βλέπεις μια κατάσταση σαν φυλακή, φυλακισμένος θα είσαι, ή στην καλύτερη τρομαγμένος φυγάς. Όσο περισπάσαι από τους δαίμονες σου, τόσο τους τρέφεις και τους αφήνεις να σε ορίζουν. Ξεγελιέσαι για λίγο ότι φεύγεις, αλλά εν τέλει προσκολλάσαι γιατί όσο τρέχεις να ξεφύγεις από κάτι τόσο εντείνεις την αίσθηση ότι κάτι απειλητικό σε κυνηγάει. Άσ’ το να σε πιάσει. Μην του δίνεις άλλη δύναμη. Κοίτα στα μάτια το πρόβλημα, ξεγύμνωσέ το, βίωσέ το, υπόφερε, πίστεψε ότι είσαι δυνατότερος και μετά ξεπέρασέ το.

Πάντα υπάρχουν εξωτερικές δυνάμεις εκτός του ελέγχου μας, αλλά δε χρειάζεται να νιώθουμε θύματά τους. Μπορούμε να καθορίσουμε το πώς μας επηρεάζουν και να καλλιεργήσουμε τις εσωτερικές μας άμυνες κι αυτό είναι πολύ πιο σπουδαίο. Μην ξεχνάμε ότι ποτέ δε βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι, τα βλέπουμε όπως εμείς είμαστε. Κι αν δε μας ολοκληρώνει το πώς είμαστε, πρέπει ν’ αποφασίσουμε να ξεφορτωθούμε τα κομμάτια του εαυτού μας που δε μας αρέσουν και να δημιουργήσουμε καινούρια. Μπορούμε να λυθούμε από τα παλιά δεσμά μας και να διαλέξουμε νέα. Κι ακόμα κι αν δε χάσουμε ποτέ εντελώς τους δαίμονές μας, μπορούμε να ζήσουμε πάνω απ’ αυτούς. Να τους τιθασεύσουμε, αν καταφέρουμε να ελέγξουμε τον τρόπο σκέψης μας. Να βρούμε ένα σπόρο καλού μέσα στο κακό, να τον ποτίσουμε, να μεγαλώσει και ν’ αλλάξει τις ισορροπίες.