"Schadenfreude" σημαίνει να χαίρεσαι με τη δυστυχία κάποιου

Το αφεντικό σου ξεφτιλίστηκε σε μια δημόσια ομιλία και το νέο του πρότζεκτ απορρίφθηκε ανεπιστρεπτί. Εκείνη η όμορφη συνάδελφος; Της έμεινε το μαλλί στο χέρι μετά από μια αποτυχημένη επίσκεψη στο κομμωτήριο, άσε που πέρασε ένα αμάξι και γέμισε λασπόνερα το κατάλευκο παντελόνι της. Όσο για τον γείτονά σου, δεν κατάφερε να ευχαριστηθεί το ταξίδι του στην εξωτική Ταϊλάνδη, καθώς παρά τις αντίθετες καιρικές προβλέψεις, έβρεχε καταρρακτωδώς. Στο άκουσμα των νέων, τα χέρια σου σε τρώνε να τα τρίψεις, το μειδίαμα της ικανοποίησης πάει να σχηματιστεί στα χείλη σου. Ανασυγκροτείσαι και φοράς γρήγορα-γρήγορα την ανήσυχη γκριμάτσα της συμπόνοιας. «Πω-πω τι λες, αλήθεια; Όχι ρε γαμώτο, κρίμα, πολύ στενοχωρήθηκα.»

“Schäden” στα γερμανικά σημαίνει βλάβη, και “freude” χαρά. “Schadenfreude” λοιπόν ονομάστηκε η ικανοποίηση που αντλούμε από τα παθήματα κάποιου άλλου. Κοινώς, η χαιρεκακία! «Τι είμαι καλέ, κανένα μικροπρεπές ανθρωπάριο; Δε με αφορά εμένα αυτό το άρθρο!», σκέφτεσαι, ισιώνεις το φωτοστέφανό σου κι αλλάζεις σελίδα. Μη βιαστείς. Όσο κι αν αρνούμαστε την σκοτεινή μας πλευρά, είναι ανθρώπινη η ύπαρξή της. Σκέψου λοιπόν: μήπως έστω ενδόμυχα, αυθόρμητα, υποσυνείδητα, ευχαριστήθηκες κάποτε με την ατυχία ή το ρεζίλι κάποιου;

«Τίποτα πιο σίγουρο δεν υπάρχει για να φτιάξεις τη διάθεση του άλλου, απ’ το να του μιλήσεις για κάποιο κακό που σου συνέβη τελευταία ή να του αποκαλύψεις κάποια προσωπική σου αδυναμία.» ισχυρίστηκε ο Άρθουρ Σοπενάουερ. Και σίγουρα κάποιος κάποτε σε συμβούλεψε να μην εκμυστηρεύεσαι τα προβλήματά σου γιατί οι μισοί ακροατές δεν ενδιαφέρονται κι οι άλλοι μισοί χαίρονται που τα έχεις. Ακραία πεσιμιστικές θέσεις, μήπως έχουν όμως και κάποια ψήγματα αλήθειας; Κι αν ναι, από πού πηγάζουν;

Μια λογική εξήγηση του schadenfreude μας χαρακτηρίζει δικαστές. Χαιρόμαστε όταν κάποιος λαμβάνει την ατυχία που θεωρούμε ότι του άξιζε. Καμιά φορά η ειρωνεία της τύχης γίνεται τιμωρός κάποιας κακίας ή υποκρισίας. Τότε χαμογελάμε, φωνάζουμε karma is a bitch και το αίσθημα της δικαιοσύνης μας αποκαθίσταται. Τρανό παράδειγμα; Ο Tony Perkins, ένας συντηρητικός πάστορας ακτιβιστής, δήλωνε το 2015 ότι οι φυσικές καταστροφές είναι η τιμωρία του Θεού για τους ομοφυλόφιλους. Όταν ένα χρόνο αργότερα μια τεράστια πλημμύρα σάρωσε το σπίτι του, στη θέα του ιδίου να διαφεύγει με κανό αρκετοί δε συγκράτησαν τα γέλια τους.

Άλλη πηγή είναι η ζήλια. Φθονούμε κάποιους που έχουν κάτι στο οποίο αποδίδουμε σημασία. Οι ατυχίες τους, τους απομυθοποιούν προς στιγμήν. «Ευτυχώς που δεν είμαι στη θέση τους» σκέφτεσαι ανακουφισμένος, άσχετα που τις υπόλοιπες στιγμές μάλλον ευχόσουν να ήσουν. Παραδείγματος χάριν, όσο μεγαλύτερες η φήμη, η δόξα κι η περιουσία ενός σελέμπριτι, αναλογικά αυξημένη κι η χαιρεκακία του κόσμου όταν καταρρέει η εικόνα του. Να θυμάσαι αυτήν την παράγραφο την επόμενη φορά που θα γιορτάσεις ότι η νυν του πρώην σου μοιάζει με πεκινουά!

Τέλος, υπάρχει η θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης. Όταν οι άλλοι αποτυγχάνουν αξιολογούμε τον εαυτό μας σαν καλύτερο και τη θέση μας ως πιο ευνοϊκή. Μια έρευνα έδειξε διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα. Στερεοτυπικά οι άντρες έλκονται περισσότερο από την εξωτερική εμφάνιση, ενώ οι γυναίκες από το κοινωνικό status. Έτσι με βάση τι θεωρείται ελκυστικό προσόν για κάθε φύλο, οι γυναίκες υποσυνείδητα νιώθουν ανώτερες λόγω μειωμένου ανταγωνισμού όταν κάποια άλλη έχει ατυχία στην εμφάνισή της, κι αντίστοιχα οι άντρες στο status. Φυσικά εδώ μιλάμε για μια κοινωνική σύμβαση που προφανώς επηρεάζεται κι οριακά αναστρέφεται πλήρως από τον χαρακτήρα κάποιου, αναλύουμε όμως ένα κοινωνικό προφίλ που φυσικά και φέρει αντιφάσεις, δεν παύει όμως -αν βγάλουμε τα φύλα εκτός- να έχει βάση. Ό, τι σε κάνει ελκυστικό στα μάτια κάποιου, θέλεις να το έχεις μόνο εσύ. Απλό.

Έχει αποδειχθεί ότι τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μακράν πιο επιρρεπή στην ένοχη απόλαυση του schadenfreude. Η χαιρεκακία είναι έλλειψη σεβασμού προς τον εαυτό μας πρώτα απ’ όλα, κι ύστερα προς τους άλλους. Πολλές φορές αποπροσανατολιζόμαστε, πανηγυρίζουμε πιο πολύ όταν η αντίπαλη ομάδα χάνει το γκολ παρά όταν σκοράρει η δική μας. Βλέποντας κάποιον να πέφτει μάς δημιουργείται η αυταπάτη ότι ανεβαίνουμε. Αλλά είμαστε ακινητοποιημένοι. Αν ποτέ πιάσεις τον εαυτό σου να χάνει την ενσυναίσθησή του, να βλέπει τέρατα αντί ανθρώπους, να ψάχνει την ευτυχία του στη δυστυχία των άλλων, θυμήσου ότι ψάχνεις σε λάθος μέρος. Η αυτάρκεια κι η ηρεμία βρίσκεται μέσα σου.