Το πείραμα των δύο σχισμών· όλα είναι ένα κύμα

«Καθετί που αποκαλούμε πραγματικό απαρτίζεται από πράγματα που δεν μπορούν να θεωρηθούν πραγματικά» ήταν μια φαινομενικά παράδοξη ρήση του διάσημου φυσικού Niels Bohr. Αλλά όπως είπε κι ο ίδιος, μόνο αν συναντηθείς με το παράδοξο έχεις ελπίδες για αληθινή πρόοδο. Η κβαντική φυσική ανέτρεψε κάθε ιδέα μας για την πραγματικότητα. Kι ελάχιστα να καταλαβαίνεις, ή να ασχολείσαι με τον κλάδο αυτό, σαν εμένα, δύσκολα μένεις ασυγκίνητος από το επαναστατικό του πνεύμα, τις φιλοσοφικές προεκτάσεις, τις ρηξικέλευθες ανακαλύψεις, τη μαγεία μιας νέας οπτικής των πάντων.

Ακούμε κβαντική φυσική και μας έρχεται στο νου ένα άπιαστο αντικείμενο που περιορίζεται σ’ ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο κι αφορά μόνο μια ελίτ εξειδικευμένων επιστημόνων. Όμως αφορά κι εμάς, για τον απλούστατο λόγο ότι πραγματεύεται τα άτομα και τα υποσωματίδιά τους (quantum= πόσο). Κι απ’ αυτά είμαστε φτιαγμένοι εσύ κι εγώ κι όλα όσα μάς περιβάλλουν. Δε μας αποκαλύπτεται απλά ο μικρόκοσμος, αλλά η φύση της πραγματικότητας που βιώνουμε.

Ζούμε σ’ ένα αιτιοκρατικό σύμπαν. Αν έχουμε αρκετά δεδομένα για κάτι, μπορούμε να προβλέψουμε και τη μελλοντική του κατάσταση. Αδιαμφισβήτητη είναι και η αντικειμενικότητα της ύλης. Τα πράγματα γύρω μας υπάρχουν συμπαγή κι ανεξάρτητα από τη συνείδησή μας. Δεν αλλάζει, ούτε περνάει ο κόσμος στην ανυπαρξία όταν δεν είμαστε εκεί για να τον δούμε! Ή μήπως όχι;

Το πείραμα των δύο σχισμών απέδειξε πως ό, τι θεωρούμε υλικό στοιχείο δεν είναι παρά μια δέσμη κυμάτων με δυναμικό χαρακτήρα. Τίποτα στερεό, μόνο ενεργειακές δονήσεις και πώς τις εκλαμβάνουμε. Το πείραμα έχει ως εξής: Έχουμε ένα τοίχωμα με δύο διπλανές σχισμές κι από πίσω του μια οθόνη. Αν σταθούμε μπροστά του, πάρουμε ένα πυροβόλο κι εκτοξεύουμε μπίλιες προς το μέρος του τοιχώματος, στην οθόνη απέναντι θα σχηματιστούν δύο κάθετες γραμμές από τις μπίλιες που πέρασαν μέσα από τις σχισμές και χτύπησαν πάνω στην οθόνη.

Αν πάρουμε αυτό το σύστημα και το τοποθετήσουμε σε νερό και προκαλέσουμε από τη μια πλευρά κύματα, στην οθόνη θα εμφανιστεί μια εικόνα συμβολής, δηλαδή πολλές λωρίδες σε όλο το μήκος της οθόνης. Αυτό συμβαίνει γιατί τα κύματα είναι διαταραχές που εξαπλώνονται στο χώρο. Περνώντας από τις δύο σχισμές, περνούν κι επιδρούν το ένα μέσα στο άλλο, δημιουργούν μεγαλύτερες κορυφές/κοιλότητες ή αλληλοαναιρούνται.

Όταν οι επιστήμονες έστειλαν σωματίδια (μικρές μπάλες ύλης) προς τις σχισμές, περιμένοντας να δουν το πρώτο μοτίβο, λίγο έλειψε να τρελαθούν όταν κοίταξαν την οθόνη. Ανάμεσα στις σχισμές όπου η οθόνη δε θα έπρεπε να έχει τίποτα, είχε σχηματιστεί μια λωρίδα με τη μέγιστη συγκέντρωση ηλεκτρονίων, αριστερά και δεξιά από αυτήν δύο λωρίδες με λίγο μικρότερη κι ούτω καθεξής. Μια εικόνα συμβολής! Το πείραμα επαναλήφθηκε ρίχνοντας τα ηλεκτρόνια σιγά-σιγά κι ένα-ένα για να αποφευχθούν τυχόν συγκρούσεις μεταξύ τους, όμως το συμπέρασμα ήταν αναπόφευκτο. Το ηλεκτρόνιο αρνιόταν πεισματικά την υλική ιδιότητα που του απέδιδαν, γινόταν ένα κύμα πιθανοτήτων (υπέρθεση). Περνούσε μέσα από τις δύο σχισμές, από τη μία, από καμία ταυτόχρονα και συγκρουόταν με τον εαυτό του! (κάτι μας θυμίζει το τελευταίο)

Οι φυσικοί σαστισμένοι σκέφτηκαν να κρυφοκοιτάξουν από ποια τρύπα περνάει. Ξαναέκαναν το πείραμα τοποθετώντας λοιπόν έναν ανιχνευτή, μια συσκευή μέτρησης στις σχισμές. Και τότε τα ηλεκτρόνια τους τρόλλαραν ανελέητα. Στην οθόνη δεν εμφανίστηκαν παρά δύο δέσμες, όπως με τις μπίλιες! Λογικό, κανένας καλός μάγος δεν αποκαλύπτει τα μυστικά του. Ξέρει το ηλεκτρόνιο ότι το κατασκοπεύουν και κυκλοφορεί incognito;

Όχι, η αλήθεια είναι ότι η ίδια η πράξη της μέτρησης άλλαξε το αποτέλεσμα του πειράματος (αν και δεν ξέρω τι είναι πιο εξωφρενικό από τα δύο). Τα πειράματα που κάνουμε δεν αποκαλύπτουν την πραγματικότητα, αλλά τη διαμορφώνουν. Η ενέργεια που εκπέμπει ο παρατηρητής επηρεάζει το σωματίδιο. Όταν δεν το παρατηρείς είναι ένα άυλο φάσμα δυνατοτήτων. Βρίσκεται σε όλες τις πιθανές του καταστάσεις ενώ πραγματώνεται ένα από τα πιθανά σενάρια, μόνο όταν παρατηρηθεί. Μήπως ο Θεός παίζει ζάρια με το σύμπαν;

Τα πάντα συμπεριφέρονται σαν κύματα και σαν σωματίδια ταυτόχρονα. Το θέμα είναι ότι αυτά τα δύο μοιάζουν όσο εσύ κι ο πρώην σου που χωρίσατε για ασυμφωνία χαρακτήρων. Για να καταδείξει την τρέλα της κβαντικής φυσικής στον μακρόκοσμο ο Σρόντιγκερ σκαρφίστηκε ένα νοητικό πείραμα. Βάζουμε μια γάτα σε ένα κουτί με έναν μηχανισμό που μπορεί να την αφανίσει κι εξαρτάται από τη διάσπαση ενός ραδιενεργού πυρήνα. Καθαρά κβαντικό φαινόμενο, με πιθανότητα 50% να διασπαστεί κι η γάτα να μας αφήσει χρόνους εντός της επόμενης ώρας και 50% να μη διασπαστεί. Σφραγίζουμε. Σύμφωνα με την κβαντική θεωρία, ο πυρήνας έχει διασπαστεί και ταυτόχρονα δεν έχει. Μέχρι να ανοίξουμε το κουτί, η γάτα βρίσκεται σε μια ενδιάμεση κατάσταση-ζόμπι. Η περιέργεια σκότωσε τη γάτα που λένε.

Και κάπου εκεί που τα όρια μεταξύ επιστήμης και επιστημονικής φαντασίας γίνονται δυσδιάκριτα, προτείνεται μία λύση στο θέμα. Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί, συμβαίνει. Η γάτα είναι και ζωντανή και όχι, απλά σε διαφορετικές πραγματικότητες. Κάθε φορά που υπάρχουν περισσότερες από μία διαθέσιμες επιλογές το σύμπαν διασπάται σε αντίγραφα, με τόσες διακλαδώσεις όσα και τα πιθανά σενάρια. Για φαντάσου κάθε φορά που σου συνέβη κάτι ή που πήρες μια απόφαση να δημιουργούσες ένα παράλληλο σύμπαν! Φυσικά, κάθε εκδοχή του εαυτού σου αντιλαμβάνεται μόνο τη δικιά της πραγματικότητα κι όχι τις υπόλοιπες άπειρες.

Συμπέρασμα; Αυτό που παρατηρούμε δεν είναι η φύση καθεαυτή, αλλά το κομμάτι της που ανταποκρίνεται στη μέθοδο έρευνάς μας. Να το θυμάσαι όταν κάποιος παρατηρητής σου στερεί την ελευθερία αυτοέκφρασης ή σε χαρακτηρίζει. Μπορεί η ενέργειά του στη ζωή σου να σε επιβραδύνει, να σε διαμορφώνει, να φέρνει στην επιφάνεια τη χειρότερη εκδοχή σου. Ή απλά να βλέπει αυτό που ψάχνει να δει. Μη μασάς και μην ενσαρκώνεις το ρόλο που σου δίνει, είσαι κύμα.

Ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα είναι προέκταση του εαυτού μας. Ο κόσμος γύρω σου δεν είναι πιο αληθινός από τον κόσμο μέσα σου. Για την ακρίβεια, ο δεύτερος καθορίζει τον πρώτο, το σύμπαν συγχρονίζεται με τις δονήσεις μας. Καλύτερα αποδιδόμενο με τη φράση: «Τα πάντα είναι ενέργεια, είναι απλό. Συντονίσου στη συχνότητα της πραγματικότητας που επιθυμείς και δε γίνεται αλλιώς, παρά να λάβεις την πραγματικότητα που θέλεις. Αυτό δεν είναι φιλοσοφία, είναι κβαντική φυσική.»

Αρχή της απροσδιοριστίας στους ανθρώπους: Δεν ξέρουμε πού ακριβώς βρισκόμαστε, ούτε πού θα πάμε. Καμία φορά προσαρμοζόμαστε σε μια κατάσταση, σκεφτόμαστε σαν να πρόκειται να είναι πάντα έτσι τα πράγματα. Κι όντως δεν πέφτουμε έξω, αφού έτσι αυτοπεριοριζόμαστε. Άμα δεν μπορείς καν να φανταστείς τον εαυτό σου διαφορετικά, πώς θα αλλάξει το οτιδήποτε;

Ακόμα κι αν τα τωρινά δεδομένα σου δίνουν μεγαλύτερη πιθανότητα να οδεύεις κάπου, παραμένει πιθανότητα κι όχι πραγματικότητα. Την πραγματικότητα τη φτιάχνεις εσύ. Δεν είσαι εξωτερικός παρατηρητής, είσαι ο διαμορφωτής της.

Δεν είμαστε δεμένοι σε μια τοποθεσία, φυσική ή νοητή. Ούτε έχουμε μόνο ένα μονοπάτι να ακολουθήσουμε. Είμαστε ένα σύννεφο, ένα κουβάρι πιθανοτήτων. Κι έχουμε μέσα μας χιλιάδες εξελίξεις. Αρκεί να ανοίξουμε το μυαλό μας, να τις δούμε και να τις πραγματώσουμε. Ζούμε σε ένα καθεστώς άπειρων κι εύπλαστων δυνατοτήτων. Τίποτα δεν είναι στατικό. Κι όπως το έθεσε αιώνες πριν ο Ηράκλειτος: «Κανείς δεν μπαίνει δύο φορές στο ίδιο ποτάμι. Δεν είναι το ίδιο ποτάμι, ούτε ο ίδιος άνθρωπος.»

Όσο για τα παράλληλα σύμπαντα, δε με παρηγορεί που ίσως κάπου υπάρχει ένας κόσμος που είμαστε καλύτεροι άνθρωποι. Θέλω να ζήσω σε αυτόν. Όσο η καλύτερη εκδοχή σου υπάρχει σε κάποιο σύμπαν, φρόντισε να είναι σε αυτό.