Οι λέξεις πονάνε και κάποιες φορές αφήνουν σημάδια μεγαλύτερα απ’ αυτά που νομίζετε.
Ο Χρήστος είναι ,τώρα, 30 χρονών. Θυμάται ,όμως, ακόμη και μου περιγράφει έντονα τα άσχημα συναισθήματα που ένιωθε κάθε φορά που οι συνομήλικοί του τον πλησίαζαν με όχι και τόσο καλή πρόθεση. Στην πρώτη Δημοτικού ξεκίνησε φροντιστήριο Αγγλικών. Γενικά ήταν ένα παιδί συνεσταλμένο και κάποιος θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει ντροπαλό. Στο φροντιστήριο ήταν το μικρότερο παιδί στο τμήμα και ο πιο εύκολος στόχος. Το μαρτύριο ξεκίνησε από τις πρώτες κιόλας μέρες.
Δεκαπέντε χρόνια μετά κι οι μνήμες του ακόμη παραμένουν νωπές. Στο πανεπιστήμιο δυσκολεύτηκε στην αρχή να κοινωνικοποιηθεί. Όταν κάποιος πήγαινε να του κάνει πλάκα αυτός σηκωνόταν κι έφευγε. Οι φίλοι του, αν κι ήθελαν να του κάνουν παρέα, πάντα έλεγαν ότι ήταν στην τσίτα. Όπως καταλαβαίνετε η αυτοπεποίθηση-αυτοεκτίμηση ήταν δύσκολο πράγμα για αυτόν.
Οι σχέσεις με το άλλο φύλο, επίσης, παραμένουν δύσκολες. Αν και τελείωσε Πολυτεχνείο, έχει Msc και δημοσιεύσεις σε ερευνητικά περιοδικά, δεν μπόρεσε να τις χαρεί και να εκτιμήσει όσα πέτυχε. Υπήρχε πάντα ένα «αλλά». Τώρα με ψυχολογική υποστήριξη προσπαθεί να βάλει τα τουβλάκια σωστά. Έστω και τώρα να μπορέσει να ζήσει καλύτερα.
Έχει αποκλείσει τα τελείως φυσιολογικά. Είναι βιώματα που όταν ένα παιδί είναι πιο ευαίσθητο το ταλαιπωρούν. «Κάποιοι είναι πιο δυνατοί, κάποιοι άλλοι όχι τόσο», μου αναφέρει καταβεβλημένος από τις στενάχωρες μνήμες του.
Σε πραγματιστικό επίπεδο, ο εκφοβισμός στις ακραίες μορφές του μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς σωματικούς τραυματισμούς. Ενώ, όμως, τα σωματικά τραύματα είναι ορατά, το αντίθετο συνήθως ισχύει για τα σοβαρά ψυχικά τραύματα που προκαλεί ο εκφοβισμός. Οι επιπτώσεις τους στην ψυχική υγεία συνοδεύουν τα άτομα και στην ενήλικη ζωή.
Ποιοι είναι, όμως, οι θύτες και ποια τα θύματα;
Οι έφηβοι που υφίστανται εκφοβισμό –όπως και στην αληθινή ιστορία μας– είναι συνήθως άτομα συνεσταλμένα, χωρίς αυτοπεποίθηση, που δεν αντιδρούν στις προκλήσεις ή αντιδρούν με ακατάλληλο τρόπο που μπορεί να επιτείνει τον εκφοβισμό. Η φτωχή εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους δημιουργεί προβλήματα γενικότερα στις σχέσεις με τους συμμαθητές τους.
Τόσο οι μαθητές θύτες όσο και τα θύματα «εμφανίζουν συχνότερα απ’ τους άλλους μαθητές συμπτώματα ψυχολογικών διαταραχών. Τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας δείχνουν επίσης ότι οι έφηβοι που προέρχονται από οικογένειες χαμηλού οικονομικού επιπέδου υφίστανται εκφοβισμό συγκριτικά σε υψηλότερο ποσοστό από εκείνους που προέρχονται από πιο εύπορες οικογένειες.
Πάντως, υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία στην ψυχολογία του θύτη και του θύματος. Αρκετοί έφηβοι –μπορεί κι ένας στους τρεις– είναι συχνά θύματα και θύτες. Το παιδί θύμα εκφοβισμού συχνά δε μιλάει για τον εκφοβισμό που υφίσταται στους γονείς και πολύ περισσότερο στους καθηγητές του.
Ο γονιός, εφόσον βρίσκεται συναισθηματικά κοντά στο παιδί, μπορεί να διακρίνει συμπτώματα που σηματοδοτούν πως κάτι δεν πηγαίνει καλά (ακεφιά, εκνευρισμό, κλείσιμο στον εαυτό του). Χωρίς αυτά τα συμπτώματα να είναι απαραίτητα συνδεδεμένα με bullying, δηλώνουν ότι το παιδί βιώνει ψυχική δυσφορία για την οποία, αν δεν μπορούν οι ίδιοι να προσεγγίσουν μέσα από το διάλογο με το παιδί τις αιτίες, καλό είναι να συζητήσουν με έναν ειδικό.
Μεγαλώνοντας, αν οι προσπάθειες να διαχειριστεί κάποιος και να ξεπεράσει τα βιώματα αυτά δεν επαρκούν, τότε δημιουργούνται εσωτερικά «ρήγματα». Οι εμπειρίες κλειδώνονται ανεξίτηλα στο νευρικό σύστημα και στη μνήμη ως ψυχικά τραύματα. Οι απωθημένες τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας αποθηκεύονται στο σώμα και, παρ’ όλο που παραμένουν ασυνείδητες, εξακολουθούν να επιδρούν επάνω μας, ακόμα κι όταν είμαστε ενήλικες.
Όταν βιώνεται μια τραυματική εμπειρία ο οργανισμός βρίσκεται σε σοκ, με αποτέλεσμα να μπλοκάρεται η επικοινωνία και κατ’ επέκταση να κλειδώνεται η εμπειρία στο νευρικό μας σύστημα. Είναι ένας βιολογικός μηχανισμός επιβίωσης (τέσσερις μηχανισμοί άμυνας υπάρχουν για την αντιμετώπιση μιας τραυματικής εμπειρίας: φεύγω, επιτίθεμαι, παγώνω, παραδίδομαι).
Πώς, λοιπόν, θα αλλάξουμε την καταγραφή ενός ψυχικού τραύματος, όταν όλος ο οργανισμός μας είναι βασισμένος σε αυτά, τα παλιά βιώματα (συμπεριλαμβανομένου του τραυματικού); Δεν είναι κομπιούτερ ο εγκέφαλος, να βγάλει τη μία δισκέτα και να βάλει την άλλη.
Βία και εκφοβισμός υπάρχουν παντού. Στο στρατό, για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλη πίεση και ψυχολογική βία. Κι εκεί πρέπει να υπάρχει βοήθεια. Επίσης, στη δουλειά μεταξύ αφεντικού κι υφιστάμενων. Βλέπουμε και τη σωματική και ψυχολογική βία που ασκείται και μεταξύ των συντρόφων σε μια σχέση.
Καμία μορφή βίας δεν είναι ανεκτή ούτε αποδεκτή και πρέπει να αντιδρούμε. Δε φταίμε για όλα εμείς. Μας μάθανε να φταίμε και να ζούμε με την ενοχή. Μη φοβάστε να μιλήσετε. Μη φοβάστε να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Η βοήθεια μπορεί να έρθει από εκεί που δεν το περιμένουμε.
Επιμέλεια Κειμένου Νάντιας Κοκκίνου: Πωλίνα Πανέρη
