H αρχή της απόλαυσης και οι oρμές σύμφωνα με τον Φρόιντ

Έρως και Θάνατος. Μια αρχαία τραγωδία ή μια σύγχρονη ερμηνεία της λειτουργίας της ανθρώπινης ψυχής; Μια βόλτα στην παραλία, με τα πόδια σου να βουλιάζουν μέσα στη ζεστή άμμο. Ένα μαγικό ηλιοβασίλεμα, μέσα σε μια αγκαλιά. Όταν κοιτάς τα παιδιά σου στα μάτια, πλημμυρίζοντας όμορφα συναισθήματα. Ένα άγγιγμα στο μάγουλό σου. Ένα φιλί. Η ένωση δυο ψυχών. Σύνδεση. Ικανοποίηση. Έρως. Μια δυναμική ενέργεια που πάλλεται, που ξεχειλίζει από ζωή και ακολουθεί χωρίς αντίσταση τη ροή της.

«H ενέργεια, ως ποσοτικό μέγεθος, αν και μη μετρήσιμη, εκείνων των ενστίκτων που αφορούν όλα όσα περιλαμβάνονται υπό την έννοια της λέξης αγάπη».] (Sigmund Freud, Beyond the pleasure principle)

Έρως, libido, ορμή για ζωή, ή αλλιώς η αρχή της απόλαυσης, ο κυτταρικός νόμος που διέπει κάθε σκέψη και δράση των ανθρώπων, σύμφωνα με τον Sigmund Freud. Μια υποσυνείδητη λειτουργία της ψυχής, εγγενής σε κάθε άνθρωπο, υπεύθυνη για την έκφραση ποικίλων ορμών, ενστίκτων που προσομοιάζουν την πείνα και το κυνήγι της δύναμης.

Θυμός και επιθετικότητα. Αρνητισμός και αμφισβήτηση. Πάθη και παρορμητικές αποφάσεις. Άγχος. Κυνήγι για δύναμη και επικράτηση. Ηγεσία. Θάνατος, ή αλλιώς το άλλο άκρο στο δίπολο του Sigmund Freud, που χωρίς να επιδιώκει το τέλος της ζωής, υποκύπτει συχνά σε λάθη, επαναλαμβανόμενες αρνητικές καταστάσεις που ταλαιπωρούν και δυσχεραίνουν το άτομο.

Έρως και Θάνατος, δύο αντίθετοι πόλοι, που με τις αντιθετικές δυνάμεις τους, δίνουν σχήμα και μορφή στη ζωή του ατόμου. Απαραίτητοι τόσο για τις λειτουργίες του καθενός, όσο και για τη διατήρηση της ισορροπίας της ψυχής τους ατόμου. Ξεφεύγοντας από τη σύγχρονη αντίληψη, ότι η libido αφορά μόνο τη σεξουαλική έκφραση των ατόμων, αρχικά ο Freud συμπεριελάμβανε την αγάπη του εαυτού, την αγάπη προς τους γονείς και τα παιδιά μας, τη φιλία, καθώς και την αγάπη άψυχων αντικειμένων και αφηρημένων ιδεών. Φυσικά η έννοια εμπεριέχει και την ερωτική έκφραση, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή αποκλειστικά.

Κάθε ενέργεια, κάθε πεποίθηση και αξία που έχουμε, κάθε συνειδητή επιλογή και απόφαση που λαμβάνουμε, όλα γίνονται με γνώμονα να αυξήσουμε την απόλαυση, ή τουλάχιστον να αποφύγουμε τον πόνο, τον φόβο, τη δυσφορία. Απλό ή άλλη μια σύνθετη λειτουργία μιας πολύπλοκης ψυχοσύνθεσης; Μια τέτοια εκτόνωση, απέναντι στη ροή της ζωής, που πολλές φορές μοιάζει ακατανόητη, χωρίς πραγματικό νόημα, είναι καθοριστικής σημασίας, οδηγώντας το άτομο στην πρόοδο και την προσωπική ανάπτυξη. Υπό αυτή την έννοια λοιπόν, αυτή η δυναμική της ζωής επηρεάζει και καθορίζει όλους τους τομείς και τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η εργασιακή εξέλιξη, η δημιουργία οικογένειας, η διασκέδαση και το παιχνίδι, η δημιουργικότητα, η κοινωνική ανέλιξη καθώς και η ερωτική έκφραση, όλα αρχίζουν, σχηματοποιούνται και καθορίζονται από τη libido, η οποία σαφώς διαφέρει στο κάθε άτομο, παρουσιάζοντας σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν υπερισχύει ο ένας πόλος και ατροφεί η δράση του άλλου. Αμελείται μια πλευρά του ατόμου, όπως η δίψα για δύναμη, κυριαρχία ή ίσως και στασιμότητα λόγω κάποιου σημαντικού γεγονότος και αναπτύσσεται για παράδειγμα μια υπερβολική αφοσίωση στην εργασία, υπερφαγία ή ακόμα και μια εμμονή με την ερωτική δραστηριότητα.

Αυτή η εναντίωση στην άλλη πλευρά της ψυχής, που αποζητά μια παύση από την εξέλιξη και την πρόοδο, για σκέψη, ανάρρωση, πολύτιμη ξεκούραση, οδηγεί απότομα στην ανισορροπία, την φθορά και το χάος. Η εναντίωση και η καταστολή πλευρών και εκφάνσεων της ψυχής μας, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην εκδήλωση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και έντονου άγχους σε μια προσπάθεια του σώματός μας να στρέψει την προσοχή μας στην ψυχή μας και σε αυτό που αναζητά και έχει ανάγκη τη δεδομένη στιγμή.

Το συναισθηματικό στρες που συσσωρεύεται στον οργανισμό παίρνει τη μορφή πραγματικών, σωματικών εκδηλώσεων και πιθανώς σωματικών ενοχλήσεων, λόγω απουσίας έκφρασης του ψυχικού πόνου και της αποσιώπησης μιας πλευράς του εαυτού που δε φροντίζουμε. Κάθε πιθανή ορμή της ψυχής χρειάζεται την προσοχή μας και την κάλυψη, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ώστε να διατηρείται η συναισθηματική και ψυχική ισορροπία.

Ενώ κάθε δεδομένη ενστικτώδης ανάγκη σίγουρα δεν είναι ικανή να καλυφθεί με την επιθυμία για δύναμη, έχει τη δυνατότητα όμως να χρησιμοποιηθεί παροδικά ως ένας τρόπος εκτόνωσης αυτής της συσσωρευμένης εσωτερικής έντασης και να εξισορροπηθεί η συναισθηματική κατάσταση παροδικά. Φυσικά η στροφή προς μια άλλη επιθυμία, ως συναισθηματική πατερίτσα, δεν αποτελεί αρνητικό ενδεχόμενο, με την προϋπόθεση να μην παγιωθεί η χρήση της με έναν τέτοιο τρόπο, όπου το άτομο καταλήγει να εξαρτάται από μια ανάλογη βοηθητική πρακτική πάντα.

Η απομάκρυνση από μια ανικανοποίητη ενστικτώδη ανάγκη, ή ορμή, ώστε να διαχωριστεί το άτομο έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα από τη δυσφορία που βιώνει, δεν αρκείται από την απλή κάλυψη μιας άλλης βιολογικής ανάγκης, όπως π.χ. η τροφή, η κάλυψη της πείνας, αλλά πρέπει να εμπεριέχει στα στοιχεία της την ικανότητα να εξελίσσει το άτομο, έστω και σε ένα μικρό βαθμό.

Κάθε άτομο απαρτίζεται από αμέτρητα χαρακτηριστικά, που με την ποικιλομορφία τους χαρίζουν την ατομικότητα και τη μοναδικότητα στην έκφραση της ψυχής του. Όπως μοναδική είναι και η ανταπόκρισή του στα ποικίλα εσωτερικά ένστικτα και ορμές του. Είναι εύκολο να κατηγορήσουμε κάποιον ότι δεν ακολουθεί ένα κατάλληλο μονοπάτι, όμως η καίρια απόκριση είναι να διατηρείται η εσωτερική ισορροπία, συνεπώς και η εξωτερική ανταπόκριση του ατόμου, με αρμονία και κοινωνική ευθύνη. Όπως μοναδικό είναι το κάθε άτομο, με τον ίδιο τρόπο κατέχει και μοναδικές ενστικτώδεις ανάγκες και ορμές, ένστικτα που ζητούν να εκδηλωθούν, και πιθανώς να διαφέρουν στον τρόπο ή στον βαθμό που εμείς τα βιώνουμε.

Η ισορροπία εξάλλου δεν αποτελεί ένα σταθερό στόχο, όπου μετά την επίτευξή του διατηρείται αναλλοίωτος. Μια τέτοια συνθήκη δε θα μπορούσε παρά να αποτελεί μια χίμαιρα, έναν ουτοπικό και ακατόρθωτο στόχο. Ισορροπία είναι η ρεαλιστική, συνεχής προσπάθεια κάλυψης των ορμών της libido, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μας κάθε στιγμή, ότι ένα κομμάτι από το πολυσύνθετο ψηφιδωτό της ψυχής μας θα μένει χωρίς πραγμάτωση κάποτε. Βάζοντας κάθε φορά και διαφορετικές προτεραιότητες στην εκάστοτε κάλυψη των ορμών και των ενστίκτων μας, ανάλογα με τις συνθήκες της τρέχουσας ζωής μας, θα καταφέρουμε σε βάθος χρόνου να αποκτήσουμε μια ικανοποιητική ζωή, γεμάτη απόλαυση, νόημα και σκοπό.