"Ιnteroception" ή αλλιώς άκου τι σου λέει το σώμα σου

Νιώθεις εκνευρισμένος, θυμωμένος, ανήσυχος. Στον δρόμο για τη δουλειά σου το πρωί, ξεσπάς σε καθετί που συναντάς μπροστά σου. Σκέφτεσαι ότι ίσως συμβαίνει επειδή χώρισες με τον σύντροφό σου πριν λίγο καιρό, ίσως επειδή η ζωή στην πόλη είναι πιεστική, ίσως επειδή μεγαλώνεις και οι αντοχές σου μειώνονται, ίσως πάλι επειδή δεν έχεις χρήματα να πας διακοπές, ή ακόμα και ίσως επειδή στον καθρέπτη σου αντίκρισες ένα σπυράκι στο κέντρο του προσώπου σου, σήμερα από όλες τις ημέρες που έχεις εκείνο το meeting που πρέπει να εντυπωσιάσεις. Μέχρι που κάποιος στη δουλειά σου προσφέρει ένα γλυκό για τα γενέθλιά του και συνειδητοποιείς ότι τελικά δεν είχες προλάβει να φας το πρωί και πεινούσες. Όλα τα αρνητικά συναισθήματα και οι σκέψεις ξαφνικά εξαφανίζονται.

Ενδοδεκτικότητα, ή αλλιώς interoception. Η ικανότητα να αφουγκράζεσαι τα εσωτερικά μηνύματα που στέλνει το σώμα σου, προκαλώντας αισθήσεις και συναισθήματα που επηρεάζουν σημαντικά τη συμπεριφορά σου προς τα έξω. Σε μια εποχή που έχουμε απομακρυνθεί από το φυσικό σώμα μας, βιώνοντας ασυνείδητα μια αποπροσωποποίηση, με παροδικές, επιτακτικές λύσεις στην εμφάνιση οποιασδήποτε ενόχλησης, ένα μονοπάτι που μας φέρνει και πάλι πίσω στο σώμα μας έρχεται να δώσει την απάντηση.

Ανάλογα με τον τρόπο που έχουμε μάθει να εξετάζουμε και να αναλύουμε τη διάθεση και τα συναισθήματά μας, αιτιολογούμε συναισθήματα και αντιδράσεις. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής που απαιτεί άμεσα αποτελέσματα, δίνοντας γρήγορες λύσεις, ουσιαστικά καλύπτει προσωρινά οτιδήποτε έρχεται σε αντίθεση, ή εμποδίζει, καθυστερεί, το πολυπόθητο αποτέλεσμα.

Το mindfulness, μια αδιαμφισβήτητα αποτελεσματική μέθοδος επαναφοράς στη βραδύτητα και στις βασικές λειτουργίες, δείχνει πολλές φορές δυσνόητη και απροσπέλαστη μέσω των αφηρημένων εννοιών του και της απουσίας αυστηρού πλαισίου εφαρμογής της. Απάντηση έρχεται να δώσει μια έννοια που προϋπήρχε, αλλά έρχεται στο προσκήνιο πιο δυναμικά τώρα, αποκτώντας ολοένα και αυξανόμενη αποδοχή και αποτελεσματικότητα.

Η ενδοδεκτικότητα (interoception) εκφράζεται μέσω συναισθημάτων που αφορούν τον πόνο, τη θερμοκρασία, τη φαγούρα, το άγγιγμα, μυϊκές και σπλαχνικές αισθήσεις, αγγειοκινητικές λειτουργίες, την πείνα, τη δίψα, και την ανάγκη για αέρα. Αν και είναι μια αποκλειστικά βιολογική λειτουργία, επηρεάζει φανερά τη διάθεση, τη συναισθηματική μας κατάσταση, τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις και τη γενικότερη αντίληψη για τον κόσμο γύρω μας.

Δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από μια προσπάθεια του οργανισμού μας να επιτύχει την ομοιόσταση, ή αλλιώς την ισορροπία. Εάν χρειάζεται ενέργεια για να ανταπεξέλθει σε μια δραστηριότητα, προκαλείται το αίσθημα της πείνας ώστε να σε ωθήσει να αναζητήσεις τροφή. Νομίζω ότι τώρα αρχίζεις να καταλαβαίνεις ακριβώς πού αρχίζει να χωλαίνει το θέμα. Ακριβώς εκεί που αγνοείς αυτή την αίσθηση, ή δυσκολεύεσαι να αναγνωρίσεις την ακριβή προέλευση μιας σημαντικής ανάγκης του οργανισμού σου, εκεί αρχίζουν και δημιουργούνται ποικίλα συναισθήματα που πιθανώς να σε οδηγήσουν σ’ ένα απομακρυσμένο σημείο από το οποίο όλα αρχίζουν και παρερμηνεύονται.

Όπως κάθε ανθρώπινο, βιολογικό χαρακτηριστικό, και η ενδοδεκτικότητα επηρεάζεται σημαντικά από τις εμπειρίες και τα βιώματα του καθενός.

Ο αυξημένος καρδιακός παλμός όταν πηγαίνεις να συναντήσεις κάποιον για πρώτη φορά μπορεί να ερμηνευθεί ως αναμενόμενος ενθουσιασμός, ή ως «πεταλούδες» στο στομάχι για κάποιον ερωτευμένο, αλλά και ως έναρξη μιας κρίσης πανικού εάν ταλαιπωρείσαι από κάτι τέτοιο. Η αδυναμία σωστής ερμηνείας, ανεπηρέαστης από παρελθοντικές εμπειρίες και βιώματα, μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε χρήση ουσιών, σε διαταραχές της διατροφής και της διάθεσης, καθώς χρησιμοποιεί λανθασμένες τεχνικές διαχείρισης του άγχους του, που προκαλείται από μια αυξανόμενη αίσθηση δυσφορίας, ανησυχίας, εκνευρισμού. Άγχος, υπερφαγία, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, κατάθλιψη, είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που εμφανίζονται όταν χάνουμε τη σύνδεση με το σώμα μας και τις ανάγκες του.

Η ενδοδεκτικότητα είναι ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο σε παιδιά με νευροαναπτυξιακές δυσλειτουργίες, όπως ο αυτισμός. Για παράδειγμα, μια ενόχληση στην παιδική κοιλίτσα τους, που τους προκαλεί ανησυχία χωρίς να μπορούν να τη διαχειριστούν, ίσως οδηγήσει σε ένα άγριο συναισθηματικό ξέσπασμα χωρίς προηγούμενο. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της φαρμακολογίας, που έρχεται να καλύψει άμεσα και αποτελεσματικά, κάθε πρόβλημα του ανθρώπινου οργανισμού, έχει οδηγήσει το άτομο να μην αφιερώνει τον απειροελάχιστο χρόνο στην αναζήτηση της αιτίας, καλύπτοντας με κάθε τρόπο το πρόβλημα και συνεχίζοντας μια κατά τα άλλα μηχανική ανταπόκριση σε κάθε επόμενο ερέθισμα που εμφανίζεται μπροστά του.

Αυτή η όγδοη αίσθηση, όπως αποκαλείται συχνά η ενδοδεκτικότητα, δεν είναι τίποτε περισσότερο από την αντίληψη του εσωτερικού μας περιβάλλοντος και όχι η ερμηνεία της αντίληψης. Η τιθάσευσή της και κατά συνέπεια ο λειτουργικός έλεγχος των συναισθημάτων που απορρέουν από αυτή, ξεκινά από την αναπνοή. Μια μικρή παύση από κάποια δραστηριότητα, μια βαθιά συνειδητή αναπνοή και ο έλεγχος του σώματός μας από τη μια άκρη στην άλλη, στρέφουν την προσοχή μας προς τα μέσα και αποτελούν όλα όσα χρειαζόμαστε για να αντιληφθούμε την αιτία των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μας.

Κεντρικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία έχει ο ρυθμός της καρδιάς μας και η αναπνοή επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη συγκεκριμένη λειτουργία. Η σκέψη σταματά την ξέφρενη πορεία της και η λειτουργία του οργανισμού γίνεται πιο αργή, πιο συνειδητή. Για όσους δυσκολεύονται να ακολουθήσουν μόνοι τους αυτή τη διαδικασία επανασύνδεσης με τον εαυτό, υπάρχει ένα σύστημα που συνδέεται με το κινητό σου τηλέφωνο μέσω μιας εφαρμογής, το οποίο μετράει τα σήματα που εκπέμπει ο εγκέφαλός σου, σαν εγκεφαλογράφημα, τον ρυθμό της αναπνοής και της καρδιακής λειτουργίας. Με τη βοήθεια αισθητήρων που εφαρμόζουν στο κεφάλι, έχοντας μια minimal αισθητική και maximal τιμή και υπό τον ήχο της θάλασσας ή του τροπικού δάσους, ανάλογα με την εκάστοτε λειτουργία του εγκεφάλου, ακούς είτε χαλαρωτικούς ήχους της φύσης είτε έντονα καιρικά φαινόμενα και ήχους, όταν η προσοχή σου απομακρύνεται και χάνεις την εστίασή σου.

Η ενδοδεκτικότητα είναι ένας όρος που καλύπτει έναν ευρύ αριθμό βιολογικών λειτουργιών, έχοντας όμως ως κύριο στόχο την ομοιόσταση, δηλαδή την ισορροπία του οργανισμού και συνεπώς την επιτυχή επιβίωσή του. Την επόμενη φορά που θα θυμώσεις με την κίνηση στους δρόμους, θα κορνάρεις ασύστολα, χάνοντας την υπομονή και την ηρεμία σου, σκέψου, μήπως όλα αυτά προκαλούνται ακριβώς επειδή χθες ξέχασες να φας για να προλάβεις την προθεσμία στη δουλειά σήμερα. Η πείνα δεν είναι δικαιολογία, απλά το έναυσμα για να αρχίσεις να παρατηρείς το σώμα σου και όσα αυτό σου λέει. Και να το προσέχεις. Να το ακούς.