Κάνοντας παζάρι με τον Διάβολο

Αναζητώντας τον αυθεντικό μύθο του Φάουστ και τους όρους της διαβόητης συμφωνίας με τον Μεφιστοφελή, ανακαλύπτεις με έκπληξη ότι και ο ίδιος ο μύθος έχει υποπέσει στην παγίδα της ίδιας της πλοκής του. Με μια ανατρεπτική ιστορική εξέλιξη που θα ζήλευε και ο ίδιος ο αρχικός δημιουργός του, ο Goethe, η αρχική συμφωνία που αφορούσε 24 ολόκληρα χρόνια απολαύσεων, ως αντάλλαγμα για την ψυχή του Φάουστ, εξελίσσεται σε μια διαπραγμάτευση για ακόμα περισσότερα στη θεατρική εκδοχή του Marlowe. Απολαύσεις, δύναμη, αλλά και γνώση συμπληρώνουν ένα μύθο ειρωνικά συνεπέστατο στο δίδαγμά του.

Πιστός στην ανθρώπινη φύση του και στην ακόρεστη επιθυμία που τη χαρακτηρίζει, ο πρωταγωνιστής, ως εκπρόσωπος κάθε εποχής, διαπραγματεύεται την ψυχή του για μια σειρά από οφέλη, καθώς πείθεται να υπογράψει ένα συμβόλαιο με τον Μεφιστοφελή. Χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι o ίδιος ξεγελά ουσιαστικά τον εαυτό του, καθώς η ψυχή του έχει μεγαλύτερη αξία, επιτρέπει στην επιθυμία για το αχόρταγο, το χωρίς τέλος, το απύθμενο, εκείνο που έχει κάτι νέο να του προσφέρει, να κυριεύσει τη ζωή του.

Φαινομενολογικά αναλώνεται εσωτερικά, χωρίς να ολοκληρώνεται ποτέ και να μετεξελίσσεται ουσιαστικά. Χωρίς όμως το τέλος, την επίτευξη, το επιστέγασμα, το νόημα κάθε δραστηριότητας γίνεται ασαφές, ρευστό, νωθρό, όπως ο ουροβόρος όφις που τυλίγεται ξανά και ξανά και καταλήγει να τρώει την ουρά του. Με τον ίδιο ατέρμονο και αδηφάγο τρόπο, ο σύγχρονος άνθρωπος «ανταλλάσσει» πλευρές του εαυτού του, τον πολύτιμο και καθορισμένο χρόνο του, τα όνειρα και τις προσδοκίες του, με ένα φαινομενικά αθώο τρόπο, υποδηλώνοντας ακούσια ήδη την ενοχή του και ελπίζοντας σε ένα τέλος που δε θα φανεί.

Επανεξετάζοντας την εξιδανικευμένη εικόνα που μεταθέτουμε στην τεχνολογία, ανακαλύπτουμε ίχνη φθοράς στη δική μας εικόνα, που έχει διαπεραστεί από τα πρότυπα της άλλης, της εικονικής ζωής. Χρειαζόμαστε άραγε, σε τέτοιο βαθμό, το κινητό, το τάμπλετ, το λάπτοπ και πολλές πολλές ακόμα ηλεκτρονικές συσκευές;  Σε ποιο βαθμό αποσυντονίζουν τους κιρκάδιους ρυθμούς μας, προσφέροντας «ανέξοδα» διασκεδάσεις και παιχνίδια, τα οποία μάλλον διαστρεβλώνουν παρά διαμορφώνουν τον αυθεντικό χαρακτήρα μας;

Στο ερώτημα πόσο ανταποδοτική είναι μια τέτοια επένδυση χρόνου, οφείλουμε να ανατρέξουμε στις φιλοδοξίες και στους στόχους μας και στον βαθμό που κάθε ηλεκτρονικό μέσο μας βοηθά αποτελεσματικά να επιτευχθούν. Ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε επεκτείνεται και αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο, έχοντας ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν, προσδοκίες που ζητούν πραγμάτωση και η τεχνολογία αποτελεί ένα πρόθυμο εθελοντή, ικανό να προσφέρει ευχαρίστηση, να διώξει την ανία, τη μονότονη ρυθμική ακολουθία των καθημερινών εικόνων και να παρουσιάσει μια παγκόσμια εναλλακτική πλατφόρμα όπου όλα είναι διαθέσιμα και φιλικά προς τον χρήστη.

Όμως, ενώ μας προσφέρεται ένας σημαντικός πλούτος γνώσης, γίνεται προκλητικά πασιφανής η απουσία παιδείας και κατανόησης ταυτόχρονα. Εν μέσω της διαδικτυακά άφθονης τροφής για σκέψη, σε αντιδιαστολή αυξάνεται η πείνα, η πραγματική και η πνευματική. Πιθανώς τελικά ο άνθρωπος του σήμερα, δέσμιος του προκαθορισμένου τέλους του, να μη διαφέρει τόσο από τον άνθρωπο του Goethe και προσπαθεί, σήμερα, να ξεφύγει με νύχια και με δόντια, με πλήκτρα και γνωστοποιήσεις ηχητικές, τουλάχιστον μέχρι να απολαύσει λίγο ακόμα, αυτό που ο ίδιος αποκαλεί πραγματική ζωή.

Ίσως η θνητότητά μας, στον ρόλο του Μεφιστοφελή, να είναι εκείνη που μας οδηγεί σε διασκεδάσεις, απολαύσεις και σπατάλες χρόνου πρόδηλα άσκοπες, όμως αναπόφευκτα απαραίτητες. Παραμένοντας σε αυτή την ευκαιριακή τεχνολογική πλατφόρμα, θέλουμε αυθόρμητα να παρατείνομε τη νεότητα και να αποφύγουμε τη μετάβαση στην ώριμη φάση της ζωής. Στον βωμό αυτής της θεωρητικά «ανέξοδης» νιότης, θυσιάζουμε τον χρόνο, τα όνειρα, τις προσδοκίες μας, ως αντάλλαγμα της απόλαυσης, ενώ απομακρυνόμαστε κι άλλο από την παρούσα ζωή.

Η συμφωνία με τον Διάβολο, όπως ονομάζεται κοινώς, αποτελεί την ανταλλαγή της άυλης, πνευματικής ή ηθικής υπόστασης του ατόμου, με ένα υλικό, εγκόσμιο αντικείμενο, το οποίο εξαρχής γνωρίζει το άτομο ότι παραβαίνει τις δικές του, αν μη τι άλλο, ηθικές αξίες και πεποιθήσεις. Με πρόθεση το όφελος, υποκύπτει ηθελημένα σε ένα «τραγικό» παράπτωμα, που τον μειώνει, τον τραυματίζει και τελικά τον ζημιώνει, πνευματικά και υλικά. Ανήμποροι να βιώσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο, που μένει ανέκφραστος και πεινασμένος- ίσως γιατί ποτέ δεν μάθαμε να τον επεξεργαζόμαστε αποδοτικά- έχουμε ανάγκη την τεχνολογία κάθε φορά, η οποία προσφέρει τη δυνατότητα να δοκιμάσουμε νέες εμπειρίες, απρόσιτες με κάθε άλλο τρόπο.

Και σε αυτό το σημείο, έγκειται το μεγαλύτερό μας σφάλμα, όταν η εκάστοτε τεχνολογία οδηγεί τον εαυτό να ξεπεράσει -εικονικά- τα ανθρώπινα και δυνατά μέτρα, παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα, η οποία μετατρέπει τότε την επιστροφή στην κανονικότητα σε αληθινή κόλαση από την οποία θέλει να ξεφύγει με κάθε τρόπο. Με αυτή την ασυνείδητη διαδικασία, το άτομο αυτο-παγιδεύεται στα δίχτυα της τεχνολογίας, ενώ απομακρύνεται από κάθε επιθυμία για διαφυγή, αντικαθιστώντας στην ουσία το ωφέλιμο με το βλαπτικό.

Ο περιορισμός της αυτο-διάθεσης στα τεχνολογικά μέσα, έγκειται στη σύνεση και στην κοινή λογική του καθενός και εκεί γίνεται ορατό το γεγονός πώς το κοινωνικό σύνολο, σε κάθε πλευρά του, είναι τόσο ισχυρό όσο το πιο αδύναμο μέλος του. Ξεγελώντας τον εαυτό μας ότι υπάρχει αρκετός χρόνος για διορθωτικές κινήσεις, εξωραΐζουμε όλη αυτή την εμμονική προσήλωση στα τεχνολογικά μέσα. Είναι σαφές ότι το κάθε μέσο έχει ουδέτερη λειτουργία, αφού επίκειται σε εμάς να προσδώσουμε την εκάστοτε θετική ή αρνητική χροιά με την ανάλογη χρήση.

Σε μια κατεξοχήν ανταλλακτική κοινωνία, η συμφωνία με το Διάβολο αποτελεί την κατεξοχήν αυθεντική έκφρασή της, διαχρονική και πάντα επίκαιρη, με κύριο χαρακτηριστικό την ακόρεστη επιθυμία για το καινούργιο. Το να είσαι ζωντανός, να βιώνεις κάθε συναίσθημα ή συνθήκη, να έχεις χρόνο να το επεξεργαστείς, να το απορρίψεις, να παίξεις, ακόμα και να βαρεθείς, όλα αυτά υπερβαίνουν την εικονική ζωή.

Η ζωή, όμως, δε χρειάζεται επαναλήψεις, έχει ανάγκη από καινούργια πράγματα όχι καινοφανή, και συμβαίνει τώρα. Την ίδια στιγμή, που βρίσκεσαι απορροφημένος ολοκληρωτικά από την οθόνη του κινητού σου. Αυτή η φευγαλέα στιγμή, που είναι δική σου και που ζητάει από εσένα τον ελάχιστο χρόνο για να ξεδιπλώσει τον πλούτο και την ουσία της. Διεκδίκησε δυναμικά τον πολύτιμο χρόνο σου και άσκησε οικειοθελή αυτοπεριορισμό στη χρήση της τεχνολογίας. Τίποτα να μην κλέβει από τη δική σου πραγματική ζωή. Μόνο να της προσθέτει. Εδώ και τώρα. Χωρίς όρους και προϋποθέσεις με ψιλά γράμματα.