Wabi sabi· το μυστικό κρύβεται στην απλότητα

Κάπου ανάμεσα στους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής και στη συνεχή επιθυμία για όλο και περισσότερα, εμφανίζεται χωρίς περιττές φανφάρες ένας όρος που αφορά τόσο στην αισθητική πλευρά της όσο και στην ουσιαστική, την εσωτερική ζωή. Ξεπηδώντας από τον αχόρταγο ηδονισμό και την απύθμενη πλεονεξία, τον υλισμό και την άμεση ικανοποίηση στιγμιαίων και ανούσιων -πολλές φορές- επιθυμίων, η ιαπωνική φιλοσοφία του wabi sabi έρχεται να προσφέρει μια στιγμή απλότητας και ανεπιτήδευτου μινιμαλισμού, όπου η χαρμολύπη αποτελεί ένα κυρίαρχο συναίσθημα. Χαρά για την απόλαυση της στιγμής και ταυτόχρονη αποδοχή ότι είναι φευγαλέα, όπως και η ίδια η ζωή. Μέσα από την αποδοχή της θνητότητας των πάντων εξαίρει την ουσιαστική αξία των ατελών στιγμών.

Το wabi sabi περικλείει έννοιες όπως η παροδική φύση των πραγμάτων, η προσωρινή διέλευση του ανθρώπου από τον κόσμο, η ασυμμετρία στη μορφή, την ατελή εικόνα και την αυθεντικότητα. Σε αντιδιαστολή με τη συμμετρία και το κάλλος του ελληνικού ιδεώδους, το wabi sabi αναζητά καταφύγιο στη φύση, εκεί που όλα έχουν μια μορφή που απέχει αρκετά από την τελειότητα και μπορεί μόνο να βιωθεί, όχι απαραίτητα με τις γνωστικές λειτουργίες, αλλά ως μια συνολική εμπειρία που πολλές φορές δεν είναι δυνατό να περιγραφεί με λόγια.

Το ήθος υπερισχύει της μορφής, καθώς ο κεντρικός άξονας της φιλοσοφίας είναι η αποδοχή της συνεχούς μεταμόρφωσης και μετουσίωσης σε νέα κάθε φορά κατάσταση. Ταιριάζοντας ουσιαστικά με την εξελικτική φύση των πραγμάτων, αυτή η αισθητική έννοια πραγματεύεται το «αδιανόητο», την ποιότητα μέσω της απλότητας.

Σε μια κοινωνία που χρησιμοποιεί την αρμονία της μορφής ως μέσο για την υστεροφημία και την κοινωνική αναγνώριση, η άδολη αποδοχή του συγκερασμού ατελών και κατ’ ευφημισμό «ελαττωματικών» χαρακτηριστικών του ατόμου είναι κάτι σχεδόν επαναστατικό. Η επιστροφή στην φυσική κατάσταση είναι το ζητούμενο. Σαν την πατίνα του χρόνου που αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά αλλά τα μετασχηματίζει σε κάτι άλλο, και χωρίς να σταματά ποτέ τους δίνει ξανά και ξανά άλλη εικόνα, άλλη ουσία και προσδίδει αξία κι ομορφιά μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία.

Είναι τα φαινομενικά αταίριαστα και αντιθετικά χαρακτηριστικά που κάνουν έναν άνθρωπο ή μια κατάσταση ιδανική, όπως τα φθαρμένα πιάτα και γυαλικά στο φοιτητικό σπίτι σου που χωρίς να είναι σετ προσφέρουν τα πιο όμορφα γεύματα και δημιουργούν παντοτινές αναμνήσεις. Είναι ένα t-shirt που σε συνόδεψε σε μια καλοκαιρινή συναυλία πριν πολλά χρόνια, που φθαρμένο περιμένει στα συρτάρια σου, να σου προσφέρει ένα χαμόγελο στην ανάμνηση όσων έχετε ζήσει «μαζί». Κι ας έχεις άλλα πιο ακριβά κομμάτια, εκείνο παραμένει ξεχωριστό. Και φορώντας το νιώθεις απλός, όχι απλοϊκός, αυθεντικός και όμορφος.

Είναι κάτι μικρά βιβλιοπωλεία, βαθιά κρυμμένα σε στοές της πόλης που μπαίνοντας σε τυλίγει η μυρωδιά του καινούριου βιβλίου και με ανυπομονησία μικρού παιδιού αδημονείς για το πρώτο γύρισμα της σελίδας. Αυτά και όχι τα μεγάλα απρόσωπα εμπορικά καταστήματα που θυμίζουν υπεραγορά τροφίμων, ψυχρή και απρόσωπη.

Αυτό είναι το wabi sabi. Η γλυκιά αίσθηση της απλότητας των πραγμάτων που βιώνεται ολιστικά και συνεχώς κινείται ανάμεσα στο σήμερα και στο χθες, αλλάζει μορφή και σημασία. Άλλοτε χειροπιαστή και παροντική προσφέρει ικανοποίηση και χαρά, και άλλοτε φευγαλέα και παρελθοντική ως ανάμνηση πολύτιμη. Και πάλι από την αρχή, όπως όλα όσα εμπεριέχονται στο φυσικό κύκλο της ζωής. Αναζητώντας τις ρίζες του, συναντάμε τις τρεις βασικές αρχές του Ζεν και του Βουδισμού. Η αποδοχή της παροδικότητας, η συνεχής προσωπική ανάπτυξη, και η απουσία του «Εγώ», αποτελούν στοιχεία που ο άνθρωπος μπορεί να βρει καταφύγιο και μέσο για απολαυστική ζωή.

Τα δύο συνθετικά της φράσης αποτελούν την ενσάρκωση και την ένωση του αρμονικού εσωτερικού κόσμου του ατόμου και της εξωτερικής έκφρασής του που διαμορφώνει την πραγματικότητα γύρω του. Είναι ο ανόθευτος, ιδιόμορφος και ιδιωτικός εσωτερικός κόσμος του ατόμου και η ταυτόχρονα φυσική έκφρασή του στο πέρασμα του χρόνου που καθιστούν το wabi sabi μια ολιστική έννοια που μπορεί μόνο να βιωθεί μέσω όλων των αισθήσεων και δυνατοτήτων του ατόμου. Η εφαρμογή των αρχών επιτάσσει την αρμονική συνύπαρξη της φύσης στην καθημερινή ζωή, καθώς και την επιλογή της ποιοτικής πλευράς σε αντίθεση με την ποσοτική.

Φανερά αντίθετη με τον Δυτικό τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια, πληθωρικότητα και αλόγιστη σπατάλη, παρέχοντας τα μέσα για ρηχή πολυτέλεια ενώ ταυτόχρονα το άτομο πλέκει μια ιδεατή προσωπική ιστορία, η συγκεκριμένη Ιαπωνική φιλοσοφία προσφέρει μια ανάσα ζωής και ένα διάλειμμα από το αδιάκοπο κυνήγι της επίτευξης της τελειότητας. Αποδέχεται το άτομο ως ολότητα, με όλα όσα το αποτελούν, απελευθερώνοντάς το από την επίκτητη ανάγκη να γίνει κάποιος άλλος.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Andrew Juniper, «το wabi sabi είναι η ενστικτώδης εκτίμηση μιας παροδικής ομορφιάς του φυσικού κόσμου που αντανακλά τη μη αναστρέψιμη ροή της ζωής στον πνευματικό κόσμο». Το σημάδι στο γόνατο από τότε που μάθαινες ποδήλατο για πρώτη φορά, οι μικρές ρυτίδες στα μάτια σου που διηγούνται πόσο έχεις γελάσει, ένα λακκάκι που σχηματίζεται κάθε φορά που χαμογελάς, η πρόταση γάμου που έγινε αυθόρμητα χωρίς τα σύγχρονα τερτίπια εντυπωσιασμού κι όμως έμεινε αξέχαστη, ένα φαγητό που έγινε νόστιμο επειδή μπέρδεψες τα βαζάκια των μπαχαρικών, μια στιγμή ηρεμίας επειδή έχασες το λεωφορείο, ο χορός της ζωής σου ολόκληρης μπορεί να γίνει το μεγαλύτερο αριστούργημά σου, χωρίς απαραίτητα να είναι «τέλειο».

Δεν υπολείπεσαι, δεν υστερείς κάπου επειδή έχεις κάτι που δεν συνάδει με τα κοινωνικά κριτήρια ομορφιάς, ευφυίας, ή αναγνώρισης. Αντίθετα είσαι μοναδικός και πολύτιμος ακριβώς για όλα όσα έχεις. Τίποτα δεν είναι περιττό. Οι προσωπικές μας ιστορίες και η αποδοχή τους κάνουν τη ζωή ανεκτίμητη και απολαυστική, με όλη την πολυπλοκότητα, την ομορφιά και τη ροή που εμπεριέχουν. Στη φύση τίποτα δεν είναι τέλειο. Κι όμως όλα είναι όμορφα. Ίσως εκεί να βρίσκεται τελικά το μυστικό της ζωής.