Τι είναι τα όνειρα;

Όνειρα. Κάποτε, αναφέρονται σε στόχους τους οποίους συνειδητά θέτουμε για το μέλλον κι άλλες φορές, σε ιστορίες που πλάθει ο νους ενώ εμείς κοιμόμαστε. Μπορούν όλα να πραγματοποιηθούν; Κι αν ναι, μπορούν άραγε να επιζήσουν στον σκληρό κόσμο της πραγματικότητας; Πολλές φορές τα όνειρα –συνειδητά και μη– καταστρέφονται όταν έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα, γιατί στον εξιδανικευμένο κόσμο της φαντασίας δεν υπάρχουν εμπόδια και δυσκολίες.

Τι είναι, όμως, τα όνειρα και πώς δημιουργούνται; Ετυμολογικά, η λέξη γεννιέται απ’ το «ον», που σημαίνει ύπαρξη κι «είρω», σημαίνοντας συνδέω ή αφηγούμαι. Ερμηνευτικά, δηλαδή, η λέξη συμβολίζει τη συσχέτιση της ύπαρξης με τον ονειρικό κόσμο, όπως και τη δυνατότητα δημιουργίας σύνδεσης μεταξύ των δύο, μέσω μιας ιστορίας. Άρα, βάσει του τι σημαίνει η λέξη, παρατηρείται μια εμφανής οικειότητα ανάμεσα στο φανταστικό και το αληθινό. Η αρχική ερμηνεία που έχει δοθεί για το περιεχόμενο των ονείρων είναι Φροϋδική κι έχει επικριθεί αρκετά, ως ελλιπής από άποψη επιστημονικής βάσεως, χωρίς βέβαια να ‘χει καταργηθεί.

Ο Φρόυντ, λοιπόν, αναφέρεται στα όνειρα ως καταπιεσμένες ευχές κι απαράδεκτες επιθυμίες, συχνά σεξουαλικού χαρακτήρα. Τα όνειρα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα έκδηλα και τα άδηλα. Τα έκδηλα ή ορατά όνειρα αναφέρονται στην ιστορία που βιώνουμε κατά τη διάρκεια του ονείρου, η οποία είναι μεταμφιεσμένη εκδοχή των πραγματικών ονείρων, δηλαδή των άδηλων ή λανθανουσών ονείρων μας. Το κλειδί για την κατανόηση των ανθρώπινων ονείρων είναι η αποκάλυψη την έννοιας των λανθανουσών ονείρων, μέσω της ερμηνείας των ορατών ονείρων, δηλαδή κατανοώντας το μήνυμα που κρύβεται πίσω απ’ την προφανή εικόνα.

Μία εκ των ιδιοτήτων των ονείρων είναι να μας κρατά αδιατάρακτα κοιμωμένους. Ως εκ τούτου, χρησιμοποιούνται μηχανισμοί, όπως συμβολισμοί, για να προωθηθούν τα εκάστοτε μηνύματα με μη ανησυχητικό τρόπο. Αν, για παράδειγμα, κάποια συμβάντα στη ζωή σου σε οδηγήσουν σε συναισθηματικό αδιέξοδο στο οποίο νιώθεις αβοήθητα παγιδευμένος, μπορεί να ονειρευτείς τον εαυτό σου να βρίσκεται κάτω από νερό, αναπνέοντας κανονικά. Το άδηλο μήνυμα σε αυτή την περίπτωση θα ήταν μια ασυνείδητη επιστροφή στη μήτρα, στο καταφύγιο, δηλαδή, όπου κανένα πρόβλημα δε σε αγγίζει.

Εκτός απ’ το νερό, υπάρχουν πολλοί άλλοι συμβολισμοί στα όνειρα, όπως τα μικρά ζωάκια, που συμβολίζουν τα παιδιά, οι φιγούρες του βασιλιά και της βασίλισσας που καθρεφτίζουν τον πατέρα και τη μητέρα αντίστοιχα, όπως και τα μακρινά ταξίδια που συμβολίζουν τον θάνατο. Βλέποντας περιληπτικά, λοιπόν, κάποια κύρια Φροϋδικά σημεία, τα όνειρα είναι ένας τόπος όπου οι κρυφές επιθυμίες ολοκληρώνονται, η ασυνείδητη ένταση ελευθερώνεται κι όλες οι καταπιεσμένες σκέψεις αποφυλακίζονται, διαφυλάττοντας πάντα τον κοιμώμενο.

Περνώντας οι καιροί κι αναπτύσσοντας την επιστήμη, είναι λογικό νέες ερμηνείες να έρχονται στο φως. Η σύγχρονη επιστήμη, λοιπόν, προτείνει μια εναλλακτική θεωρία για τα όνειρα, τη θεωρία σύνθεσης-ενεργοποίησης. Η θεωρία αυτή περιγράφει τη δημιουργία ενός ονείρου ως πολλά κυκλώματα εγκεφαλικού στελέχους που ενεργοποιούνται και βομβαρδίζουν τον εγκεφαλικό φλοιό με νευρικά σήματα. Οι πληροφορίες που παρέχονται στον φλοιό κατά τη διάρκεια του ύπνου REM είναι σε μεγάλο βαθμό τυχαίες και το όνειρο που προκύπτει είναι η προσπάθεια του φλοιού να κατανοήσει αυτά τα τυχαία σήματα. Στην προσπάθεια, δηλαδή, του εγκεφάλου να βγάλει νόημα απ’ τα αμέτρητα νευρικά σήματα, δημιουργείται μια χημική αντίδραση, που μέσω αυτής κατασκευάζεται μια ιστορία, χωρίς αυτή να ‘χει κάποια περαιτέρω σημασία. Γι’ αυτό και τα όνειρα είναι συχνά μπερδεμένα.

Κάποιες φορές, λοιπόν, τα όνειρά μας είναι αγγελιοφόροι του ασυνείδητου, που προσπαθούν να μας μυήσουν στον κόσμο των «θέλω» που καταπιέζουμε και των σκέψεων που φοβόμαστε να αντιμετωπίσουμε. Άλλες πάλι, είναι απλά σκόρπιες, ασήμαντες εικόνες, που μαζί συντελούν μια άλογη υπόθεση, που δεν έχει κάποιο μήνυμα να τους προσάψει. Το κρατούμενο, για όποια απ’ τις δύο περιπτώσεις κι αν ισχύει, είναι πως τα όνειρα μας κρατούν ζωντανούς. Έτσι, όσο ο άνθρωπος υφίσταται ως οντότητα, τα όνειρα δε θα πάψουν να υπάρχουν.