Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη Ιαπωνία

Ονομάζεται και Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, γιατί κάθε πρωί οι ακτίνες του ξεπετάγονται από τον ωκεανό. Οι κάτοικοι την ονομάζουν Νιχόν ή Νιππόν, και αναφερόμαστε στην Ιαπωνία, τη μεγάλη νησιωτική χωρά του Ειρηνικού που αποτελείται από 6.800 νησιά. Το όνομά της είναι συνδυασμός δύο ιδεογραμμάτων, με το πρώτο να σημαίνει «ημέρα», «ήλιος» και το δεύτερο «βιβλίο», «αρχή». Το Χονσού είναι το μεγαλύτερο νησί, γεμάτο αντιθέσεις και τυλιγμένο σε ένα μυστηριακό φυσικό περιβάλλον. Εκεί βρίσκεται το Τόκιο και το ηφαίστειο του Φουτζιγιάμα που αποτελεί πηγή έμπνευσης των καλλιτεχνών της Ιαπωνίας

Το Χονσού συγκεντρώνει όλες τις φυσικές ομορφιές της χώρας. Εικόνες γεμάτες αντιφάσεις απλώνονται με τρόπο επιβλητικό αποκαλύπτοντας την ποικιλομορφία στην αρχιτεκτονική του τοπίου. Λίμνες με ήρεμα νερά αγκαλιάζουν τους πρόποδες αγριεμένων ηφαιστείων, παραδοσιακοί γιαπωνέζικοι κήποι ξεπετάγονται από τη βουή του πλήθους και ιεροί τόποι ταγμένοι στη σιωπή σβήνουν τις χαοτικές εικόνες κίνησης στην πόλη που συγκαταλέγεται στις πιο συναρπαστικές του κόσμου.

Μέσα από αυτή τη διαφορετικότητα και την απαράμιλλη ομορφιά, ο λαός των Ιαπώνων αναπτύχθηκε αφομοιώνοντας στοιχεία από τη φιλοσοφία των χρυσών εποχών της Κίνας και της Ινδίας, περασμένα από το πνεύμα της «μπουσουλάν»(φιλοσοφία των σαμουράι) και διανθισμένα με το ρεύμα της στωικότητας, της λιτότητας και της αυτοθυσίας για ένα κοινό σκοπό.

Ένα πολιτισμικό κράμα επιρροών ενώνει αυτόν τον λαό και του δίνει την ιδιαίτερη ταυτότητά του. Με την είσοδο του βουδισμού τον 6ο αιώνα  η ιαπωνική κοινωνία άλλαξε πορεία. Οι θεοί του Σίντο, θεότητες των βουνών, των ποταμών και των δασών συναντώνται με τις ιερές μορφές μοναχών και δασκάλων του Ζεν. Το φιλοσοφικό σύστημα του Κομφουκιανισμού έρχεται να επιβάλλει κανόνες με βάση το φύλο. Σύμφωνα με αυτό ο άνδρας διδάσκεται από νεαρή ηλικία τη σημασία της επαγγελματικής επιτυχίας και της ευθύνης του οικογενειακού ονόματος, εν αντιθέσει με τις γυναίκες που επικεντρώνονται στο να μαγειρεύουν και να φροντίζουν τα παιδιά. Κάτω από αυτή τη δομή χτίζεται η θέση της γυναίκας που την αφήνει έξω από την αγορά εργασίας. Παρ’ όλο που είναι λοιπόν μια πολύ αναπτυγμένη και σύγχρονη κοινωνία η επιμονή της στους κανόνες διάκρισης των φύλων την κατατάσσουν στη 19η θέση στον δείκτη ανισότητας σε έκθεση του 2019, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον αυξανόμενο ρυθμό ανάπτυξης.

Πάνω από 64 εκατομμύρια γυναίκες ζουν στην Ιαπωνία αντιπροσωπεύοντας το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Κι ενώ οι φωνές δυναμώνουν για ισότητα, η ανδρική εύνοια που κυριαρχεί και οι παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ρόλο που διαδραματίζει κάθε φύλο ενισχύουν το χάσμα. Τι είναι αυτό όμως που κάνει τόσο δύσκολη την εισαγωγή της γυναίκας στον επιχειρηματικό κόσμο και την άνοδό της προς την επιτυχία;

Πρώτον δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες.  Μετά από έρευνα που διενεργήθηκε στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο του Τόκιο διαπιστώθηκε ότι άλλαζαν τις βαθμολογίες στις εισαγωγικές εξετάσεις σε γραπτά γυναικών για να περιορίσουν την είσοδό τους. Με το άναρχο σκεπτικό ότι μετά τη δημιουργία οικογένειας θα εγκαταλείψουν το επάγγελμα αμφισβητούσαν οποιαδήποτε ικανότητά τους και αυτόματα οι γυναίκες αποκλείονταν. Αυτό πυροδότησε μια εθνική συζήτηση περί ανισότητας με το πανεπιστημιακό ίδρυμα να αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη και τον πρόεδρο της επιτροπής για την προώθηση της ποικιλομορφίας του ιδρύματος να δίνει την εξής εξήγηση: «Υποψιάζομαι ότι υπήρχε έλλειψη ευαισθησίας στους κανόνες της σύγχρονης κοινωνίας». Ουσιαστικά η πολιτισμική τους ιδιοσυγκρασία καθιστά σχεδόν αδύνατο για τις γυναίκες να συνδυάσουν οικογένεια και εργασία, μιας και οι κανόνες βρίσκονται βαθιά σφηνωμένοι στην κουλτούρα τους. Δεν υπάρχει ευνοϊκό πολιτικό σύστημα απέναντί τους ούτε εργασιακή νομοθεσία για να στηρίξει τη μητέρα-εργαζόμενη.

Από την άλλη, οι άνδρες εστιάζουν στην υπερβολική εργασία αναζητώντας μόνιμες θέσεις με προοπτικές συνταξιοδότησης και αφήνουν σε δεύτερη ίσως και τρίτη μοίρα την οικογένεια ή τη σχέση. Προϋπόθεση για έναν καλό γάμο είναι το αρσενικό να έχει μια καλή θέση εργασίας καθώς καλείται να στηρίξει την ήδη υπάρχουσα οικογένεια μαζί με τη μελλοντική. Η ιαπωνική λέξη karoshi, σημαίνει θάνατο από εξαντλητική δουλειά, που μαζί με τον δημοφιλή όρο που τους χαρακτηρίζει σαν «κοινωνία χωρίς σχέση» αποκαλύπτει ότι δεν υπάρχουν συναισθηματικοί δεσμοί, παρά μόνο ανάληψη ευθυνών που τους καθιστά υπόχρεους και μοναχικούς.

Το Flower Demonstration κίνημα στην Ιαπωνία, γνήσιο αντίγραφο του #ΜeToo, αγωνίζεται να αλλάξει τη στάση της νομοθεσίας απέναντι στα εγκλήματα σε σχέση με το φύλο. Γυναίκες με λουλούδια στα χέρια λένε τις δικές τους ιστορίες εκμετάλλευσης. Το 2020 ψηφίστηκε νόμος που απαγορεύει την παρενόχληση στον εργασιακό χώρο. Η Ιαπωνία παραμένει η μόνη χώρα στον κόσμο που δεν επιτρέπει διαφορετικό επίθετο ανάμεσα σε συζύγους και παρ’ όλο που η οικονομική της ματιά κοιτά τη δύση, το φορτίο της κληρονομιάς της την κρατά κολλημένη στο παρελθόν.

Η ετήσια γιορτή των ανθισμένων κερασιών στην Ιαπωνία δείχνει ότι η εκτίμησή τους βρίσκεται στην παροδική ομορφιά. Βασισμένοι στις αρχές του «wabi-sabi» αφήνουν κάτι ημιτελές ή ατελές για το παιχνίδι της φαντασίας. Βλέπουν τον εαυτό τους ως μέρος του φυσικού κόσμου που δε διαχωρίζεται από κοινωνικές δομές. Η αισθητική τους απέναντι στα λάθη θεωρείται δημιούργημα της φύσης. Η τελειότητα δίνει εσφαλμένα και απρόσιτα πρότυπα. Για αυτούς το ολοκληρωμένο και το αψεγάδιαστο ισοδυναμεί με το τέλος. Υπενθυμίζουν ότι οι γρατσουνιές που σου αφήνουν σημάδια είναι η πολυπλοκότητα της ζωής και η ομορφιά της κρύβεται σε αυτήν την ατέλεια που αφήνει σημάδια πάνω σου. Το Wabi είναι η «κομψή ομορφιά της ταπεινής απλότητας» και το sabi το «πέρασμα του χρόνου».

Αυτός είναι ο παράξενος τρόπος που οι Ιάπωνες κοιτάνε τη ζωή.