Λέμε στα παιδιά να μη λένε ψέματα βομβαρδίζοντάς τα μ’ αυτά

Ψέμα. Μία λέξη που ηχεί σαν αμαρτία. Απ’ την παιδική μας κιόλας ηλικία μας μαθαίνουν να μη λέμε ψέματα, κι όμως ποτέ δεν ξεφεύγουμε απ’ αυτά. Γιατί; Επειδή απλούστατα αντιλαμβανόμαστε πότε οι ίδιοι οι γονείς μας μάς είπαν ψέματα. Είναι να σαν να προσπαθείς να εξορκίσεις κάτι κακό κάνοντας όμως παράλληλα το ίδιο πράγμα κι εσύ. Το ψέμα με ψέμα δεν περνάει.

Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήχθη στη Μ. Βρετανία, ο μέσος γονέας θα πει στο παιδί του κατά μέσο όρο 3000 «αθώα» ψέματα κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Το νούμερο φαντάζει τρομακτικά μεγάλο, μα ισχύει αν το καλοσκεφτούμε. Διότι αυτά τα 3000 λευκά ψέματα είναι τα πρώτα ψέματα που διδάσκεται ένα παιδί να μάθει να λέει και το ίδιο όταν με τη σειρά του γίνει γονιός. Κάτι σαν κληρονομιά, περνάει απ’ τη μία γενιά στην άλλη.

Υπάρχει κάποιος λόγος να πεις ψέματα στο παιδί για τον Άγιο Βασίλη, για παράδειγμα; Κάποιοι γονείς αναφέρονται σε αυτόν ακόμη και με τον όρο «θείος», σαν εκείνον τον πλούσιο θείο απ’ την Αμερική που όλοι περιμένουν για να γευτούν τα καλούδια που θα φέρει απ’ το υπερατλαντικό του ταξίδι! Τραγικό ίσως σου ακούγεται, αλλά συμβαίνει.

Σαφέστατα, δεν υπάρχει γονιός που να μην έχει πει ψέμα στο παιδί του. Παύση. Σκέψου… Δεν υπάρχει γονιός που να μην έχει πει ψέμα στο παιδί του. Η πρόταση αυτή συγκλονιστικά αληθινή και μιας κι όλοι συμφωνούμε με το προφανές, ας αναζητήσουμε τις αιτίες. Γιατί οι γονείς θα μπούνε στη διαδικασία αυτή και τι είναι αυτό που προσπαθούν να αποφύγουν αρνούμενοι να δώσουν στα παιδιά τους, απλόχερα, την αλήθεια;

«Αν δεν ακούσεις, θα ‘ρθει ο μπαμπούλας να σε πάρει και τότε να δούμε αν θα ξανακούσεις.» Ασχολίαστο! Κατά γενική ομολογία, όμως, θα λέγαμε πως είναι μια φράση με την οποία οι περισσότεροι από εμάς μεγάλωσαν. Εκφοβιστικό ψέμα ονομάζεται το παραπάνω κι είναι εμφανής αλλά αδικαιολόγητος ο λόγος για να βγει απ’ τα χείλη ενός γονέα. Δίνουμε, λοιπόν, στο παιδί ένα τέτοιο εκφοβιστικό ψέμα για να το ‘χει και να το περιφέρει μαζί του σε κάθε του σκέψη, προκειμένου να αποφύγουμε να εξηγήσουμε, ακόμη και για χιλιοστή φορά αν χρειαστεί, το γιατί δεν πρέπει να κάνει κάτι και για να μην αναζητήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο για να το κάνουμε να μας ακούσει.

«Μην ανησυχείς όλα θα τα κάνει η μαμά/ο μπαμπάς να περάσουν.» Μη ρεαλιστικό, εκτός κι αν αναφερόμαστε στους γονείς κάποιου υπερήρωα που με τις δικές τους υπερδυνάμεις κάνουν τα πάντα, όντως, να περνάνε. Καθησυχαστικό ψέμα το παραπάνω κι είναι άλλη μια κατηγορία που παίζει πολύ δυνατά και συχνά παίρνει το προβάδισμα στον αγώνα δρόμου των ψεμάτων. Η ανάγκη των γονιών να παρηγορήσουν και να ηρεμήσουν το παιδί δίχως πολλές αναλύσεις κι έτσι να βγουν από μια άβολη ίσως γι’ αυτούς κατάσταση, τους οδηγεί στο να καταφεύγουν σε τέτοιου είδους ψέματα κι όχι μόνο.

Το σαχλό της υπόθεσης είναι πως με όλα αυτά οι περισσότεροι γονείς νιώθουν καλά με τον εαυτό τους θεωρώντας πως προστάτευσαν το παιδί τους από μια κατάσταση που θα το έβλαπτε, ενώ στην ουσία το βλάψανε οι ίδιοι. Είναι αφέλεια να νομίζεις πως το να πεις στο παιδί σου ένα αθώο κατ’ εσέ ψεματάκι θα δώσει λύση σε κάτι. Απλά σκεπάζει στιγμιαία την αδυναμία σου να μπεις στη διαδικασία να φανερώσεις την αλήθεια και να την εξηγήσεις μάλιστα.

Το ανησυχητικό της υπόθεσης είναι πως οι περισσότεροι γονείς το κάνουν ενστικτωδώς. Δε θα σκεφτούν καν το ψεματάκι που θα πουν, θα βγει αμέσως και μάλιστα θα ‘ναι τόσο καλά σχεδιασμένο που σε κάνει να αναρωτιέσαι το εξής: Αφού κάποιος μπορεί να βάλει τόση φαντασία στο να επινοήσει και να παρουσιάσει όμορφα ένα ψέμα για να αποφύγει κάτι, γιατί δεν μπορεί με άλλη τόση δημιουργικότητα να παρουσιάσει μια όμορφη αλήθεια; Γιατί η αλήθεια είναι μακράν πιο όμορφη απ’ το ψέμα πάντα.

Το λυπηρό της υπόθεσης είναι πως τα παιδιά έχουν εκείνη τη μαγική ικανότητα να καταλαβαίνουν και να σκανάρουν το ψέμα των γονιών από χιλιόμετρα. Κι έτσι κάπως, οι γονείς παγώνουν όταν το παιδί τους αποκαλύψει «Ήξερα πως εσύ φέρνεις τα δώρα τα Χριστούγεννα». Η ψυχή τους είναι ανιχνευτής ψεμάτων και μάλιστα αλάνθαστος. Τα παιδιά μακροπρόθεσμα εκτιμούν το ότι εκτέθηκαν στην αλήθεια, ακόμη κι αν αυτή η αλήθεια πόνεσε τη δεδομένη στιγμή. Η ζωή έχει τις καλές και τις κακές της στιγμές. Με το να παρουσιάζουμε μόνιμα με μια ροζ απόχρωση τα πάντα δεν καταφέρνουμε κάτι. Απλά κλονίζουμε την εμπιστοσύνη των παιδιών και θολώνουμε παράλληλα τη δική τους κριτική ικανότητα, ενώ όταν βγουν απ’ το χρυσό κλουβί –στολισμένο με ανειλικρίνεια κι εξιδανίκευση–, θα σοκαριστούν, θα πληγωθούν.

Απογοήτευση είναι η λέξη που ακολουθεί το ψέμα. Τα παιδιά θα νιώσουν απογοήτευση τη στιγμή που θα καταλάβουν τι έγινε κι ακόμη κι αν αργότερα, σε μεγαλύτερη ηλικία, τους εξηγήσεις το γιατί μπήκες στη διαδικασία να το κάνεις, προσπαθώντας να κουκουλώσεις την αδυναμία σου, ακόμη και τότε θα κατηγορηθείς για οποιοδήποτε ψέμα –μικρό ή μεγάλο– ειπώθηκε στην πορεία.

“Tabula Rasa” είναι οι ψυχές των παιδιών κι εκεί πάνω γράφουμε με μελάνι τα πρώτα «επειδή» της ζωής τους. Σωστοί ενήλικες με εικόνα της πραγματικής ζωής είναι μόνο εκείνοι οι άνθρωποι που ως παιδιά εκτέθηκαν στην αλήθεια. Την αλήθεια της ζωής.

Αφιερωμένο στη «Νεράιδα των δοντιών», που ποτέ δεν ήρθε.