Vincent Van Gogh: Το μυστικό και σκοτεινό σύμβολο που ανακαλύφθηκε στους πίνακές του

Ο Ολλανδικής καταγωγής διάσημος καλλιτέχνης που έχει ζωγραφίσει πάνω από 800 πίνακες τεράστιας αξίας, πούλησε μονάχα έναν, όσο ζούσε ακόμη. Στα έργα του συναντάμε αντιθέσεις παρόμοιες με εκείνες του χαρακτήρα του. Ζωηρά χρώματα που κάνουν παρέα στη μελαγχολία των τοπίων. Κοφτές πινελιές με ένταση που περιγράφουν με τη δυναμική τους, τα τοπία, τη φύση αλλά και τα μηνύματα που ήθελε να περάσει μέσα από τα έργα του ο Van Gogh.

Έχουν αναφερθεί και συζητηθεί πολλά για το μυστικό σύμβολο που μάλιστα κάποιοι θεωρούν «σκοτεινό», πίσω από τους πίνακες του Van Gogh. Από την άνοιξη μέχρι το καλοκαίρι του 2023 φιλοξενήθηκαν κάποιοι από τους πιο διάσημους πίνακες του καλλιτέχνη στο Metropolitan Museum Of Art στη Νέα Υόρκη με τίτλο «Van Gogh’s Cypresses». Όλοι οι πίνακες που εκτέθηκαν είχαν έναν κοινό παρονομαστή. Το επιβλητικό δέντρο με την απίστευτη απόχρωση του βαθύ πράσινου που δεσπόζει σε πολλούς από τους πίνακες του Van Gogh, το κυπαρίσσι.

Το δέντρο αυτό φέρεται να συμβολίζει εκτός από τη διάρκεια και την αντοχή που έχει στο χρόνο, την πηγή δύναμης και την προσωπική αντίσταση του Van Gogh όταν αποφάσισε να αντιμετωπίσει εκούσια την ψυχική του διαταραχή σε ένα άσυλο στο Saint Remy της Προβηγκίας. Ο καλλιτέχνης έχοντας περάσει αρκετές συναισθηματικές μεταπτώσεις, επισκέφτηκε το μέρος αυτό για να ζητήσει τη βοήθεια των γιατρών εκεί. Ωστόσο ανακάλυψε έναν δικό του τρόπο αυτό-θεραπείας.

Το μυστικό λοιπόν που πολλοί θεωρούν σκοτεινό λόγω της φύσης του προβλήματος που αντιμετώπιζε τη δεδομένη χρονική στιγμή της ζωής του ο σημαντικός καλλιτέχνης, δεν είναι τίποτε άλλο από την εμμονή του στο να χρησιμοποιεί το κυπαρίσσι ως στοιχείο με το οποίο «ξόρκιζε» θα λέγαμε κάθε τι κακό στη ζωή του. Ένα στοιχείο που του έδινε ελπίδα, σαν ένα φάρος φωτός μέσα στα δικά του σκοτάδια.

Ο Van Gogh επικοινωνούσε με αλληλογραφία με τον αδερφό του και μέσα από τα γράμματά του αντιλαμβάνεται κανείς την εντύπωση του του έκαναν τα όμορφα κυπαρίσσια της Προβηγκίας και για ποιο λόγο τα τίμησε με το να τα «αγγίξει» με τις πινελιές του πάνω στον καμβά. Ο  ίδιος παρομοίασε πολλές φορές μέσα στα γράμματα προς τον αδερφό του τα κυπαρίσσια με τους οβελίσκους της Αρχαίας Αιγύπτου, έχοντας πριν μελετήσει πολλά στοιχεία για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των Αιγυπτίων. Ο παραλληλισμός των οβελίσκων των Αιγυπτίων που υψώνονται προς τον ουρανό για να ενώσουν το θείο με το γήινο είναι εμφανής στον έναστρο ουρανό, έναν από τους πιο διάσημους πίνακες όλων των εποχών. Τα κυπαρίσσι στον πίνακα αναπαριστά το μεγαλείο της φύσης που είναι ικανή να αντιστέκεται στο χρόνο κι είναι το σημάδι της δικής του προσωπικής ελπίδας. Η αναγέννηση αλλά κι ο θάνaτος, όλα στοιχεία της εξέλιξης και της φυσικής πορείας των στοιχείων που συναντάμε στη φύση.

Η eμμονή του καλλιτέχνη να απεικονίσει αυτό που έβλεπε ολοζώντανο μπροστά του ακόμη και σε περιπάτους στη Προβηγκία όταν πια του δόθηκε η άδεια από το άσυλο να βγαίνει έξω, συναντάται σε πολλούς ακόμη πίνακες. Το Wheat Field With Cypresses ( το χωράφι με τα στάχυα και τα κυπαρίσσια), το Country Road in Provence by Night ( ο επαρχιακός δρόμος στη Προβηγκία τη νύχτα), The Cypresses ( τα κυπαρίσσια) και πολλά ακόμη έργα του αποτελούν δείγμα της ανάγκης του καλλιτέχνη να απαγκιστρωθεί σε εκείνο το στοιχείο που του έδινε δύναμη κοιτάζοντας έξω από το παράθυρό του στο άσυλο, το κυπαρίσσι.

Στον πίνακα Country Road in Provence by Night, φημολογείται πως οι δυο άνθρωποι που περπατούν τη νύχτα στον επαρχιακό δρόμο της Προβηγκίας είναι ο Van Gogh κι ο Gaugin με το κυπαρίσσι να υψώνεται σαν το κεντρικό στοιχείο του πίνακα και να χωρίζει το άστρο από το φεγγάρι, εικασία που εξηγεί την ψυχολογική διάθεση του καλλιτέχνη μετά από την απομάκρυνση του Gaugin από τη Προβηγκία και τον Van Gogh, λόγω αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς του τελευταίου. Να σημειωθεί εδώ πως ο Van Gogh θαύμαζε τον Gaugin και τους συνέδεε στενή φιλία ενώ σε κάποια φάση της ζωής του ήταν και συγκάτοικοι.

Ο Van Gogh λοιπόν είχε ένα μυστικό που αποκαλύφθηκε μέσα από την αλληλογραφία που είχε με τον αδερφό του κι έχει πλέον επιβεβαιωθεί από την παρατηρητικότητα και τις γνώσεις των ειδικών στο χώρο. Το κυπαρίσσι αποτέλεσε για εκείνον ένα στοιχείο με διττή ερμηνεία και ταυτότητα. Σε ένα από τα γράμματά του προς τον αδερφό του Theo αναφέρει πως το κυπαρίσσι είναι σαν το σκούρο μπάλωμα σε ένα ηλιόλουστο τοπίο κι έχει διττή έννοια. Από τη μια είναι ο θάνaτος αφού το κυπαρίσσι το συναντάμε έντονα σαν στοιχείο σε κοιμητήρια και νeκροτaφεία κι από την άλλη είναι η αιωνιότητα αφού αντιστέκεται στον χρόνο.

Η δική του προσωπική πάλη με τα σκοτάδια που βασάνιζαν τη ψυχή και το μυαλό του κι η επιθυμία να λυτρωθεί. Ας μου επιτραπεί η προσωπική άποψη κι η αίσθηση που μου άφησαν οι πίνακες καθώς τους παρατηρούσα στην έρευνά μου για να γράψω το άρθρο. Η δική του λύτρωση προφανώς ήταν τόσο αναγκαία με την ανάγκη του να εκφράζεται μέσα από την επιβλητικότητα και το ύψος των δέντρων. Η λύτρωση κι ελπίδα του καλλιτέχνη ήταν απολύτως σημαντική με τη σημασία της να τονίζεται μέσα από τη σταθερή ύπαρξη των δέντρων στους πίνακες. Τέλος η λύτρωση που επιθυμούσε ο Van Gogh ήταν τόσο όμορφη όσο η φρεσκάδα του απαράμιλλου πράσινου που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης για τα αγαπημένα κυπαρίσσια στους πίνακές του.

Όταν μιλάμε για καλλιτέχνες τέτοιου βεληνεκούς κι αντίκτυπου όπως ο Van Gogh, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως η ανάγκη τους να χαθούν στον δικό τους υπέροχο κόσμο, ήταν για εκείνους τεράστια ώστε να εμβαθύνουν τόσο πολύ έχοντας ένα πινέλο, έναν καμβά και μια μίξη χρωμάτων σε αυτό που σήμερα ερμηνεύουμε με τόσους διαφορετικούς τρόπους και θαυμάζουμε για τον κάθε έναν από αυτούς. Το κυπαρίσσι προφανώς είναι και κάτι ακόμη για τον Van Gogh. Ο δικός του θεμέλιος λίθος για το πέρασμα προς την αιωνιότητα των μεγάλων κι αξεπέραστων δημιουργών τέχνης.

Αφιερωμένο με σεβασμό σε έναν από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών με την ελπίδα να έχει βρει η ψυχή του πια, τον δικό της  «έναστρο ουρανό».