Αβελάρδος κι Ελοΐζα: Ο παράνομος έρωτας που τελείωσε με τον πιο σκληρό τρόπο

Ο έρωτας είναι κινητήριος δύναμη για πολλούς· τους αλλάζει, τους μετατρέπει σε μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους, τους ολοκληρώνει. Σε κάποιους όμως φέρνει πολλά δεινά. Τα χρόνια του μεσαίωνα, αναπτύχθηκε ένας έρωτας που έμεινε στην ιστορία, πίνακες και θεατρικά έργα δημιουργήθηκαν στον βωμό του. Ελοΐζα κι Αβελάρδος, Αβελάρδος κι Ελοΐζα.

Ο Πέτρος Αβελάρδος, γεννήθηκε το 1079 στην κωμόπολη Λε Παλλέ του δουκάτου της Βρετάνης, στη σημερινή δυτική Γαλλία. Ήταν γιος ενός μορφωμένου ιππότη, κι ως πρωτότοκος θα έπρεπε να ακολουθήσει την ιπποτική σταδιοδρομία. Αντ’ αυτού έκανε την επανάστασή του κι ακολούθησε το δρόμο των σπουδών. Η καταγωγή του, όμως, του μετέφερε μια προδιάθεση στις συγκρούσεις και τις έντονες αντιπαραθέσεις που αργότερα τις βρήκε μπροστά του.

Όταν έφυγε από την πατρίδα του, περιπλανήθηκε σε διάφορες περιοχές της Γαλλίας και πήρε μέρος σε δημόσιες «συζητήσεις διαλεκτικής» όπως ονόμαζαν τις φιλοσοφικές αντιπαραθέσεις της εποχής, μέχρι να φτάσει στο Παρίσι. Εκεί, ο ίδιος παρακολούθησε μαθήματα διαλεκτικής και ήρθε από νωρίς σε αντιπαράθεση με τους καθηγητές του λόγω της εμμονής του με τη λογική αλλά και της ρητορικής του δεινότητας. Ο ίδιος κατάφερε να δημιουργήσει έναν μεγάλο κύκλο μαθητών και να κάνει το όνομά του ευρέως γνωστό στους φιλοσοφικούς κύκλους και μάλιστα, κατάφερε να διδάξει πριν τα 30 του χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της τρίτης δεκαετίας της ζωής του, δίδασκε διαλεκτική στην Παναγία των Παρισίων, ενώ αργότερα διηύθυνε τη δική του σχολή στον λόφο της Αγίας Γενεβιέβης. Κάπου στα 1118, ο Αβελάρδος προσελήφθη ως παιδαγωγός από τον εφημέριο της Παναγίας των Παρισίων, Φυλμπέρ, για να διδάξει τη δεκαπεντάχρονη ανιψιά του, Ελοΐζα. Η Ελοΐζα φημιζόταν για την ομορφιά της και τις πνευματικές της ιδιότητες, δυο στοιχεία που προκάλεσαν την προσοχή του Αβελάρδου, ο οποίος αποφάσισε να την προσεγγίσει, σίγουρος για την επιτυχία του. Όπως γράφει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «ιστορία των συμφορών μου»: «Ήμουν τόσο φημισμένος, τόσο όμορφος, που με θεωρούσα ακαταμάχητο». Κι είχε δίκιο.

Η σχέση των δύο εξελίχθηκε γρήγορα σε ερωτική, με έναν παράνομο έρωτα που δεν άργησε να περάσει στη σαρκική επαφή. Παραθέτοντας τα λόγια του ιδίου: «Ενωθήκαμε κάτω από την ίδια στέγη, με την πρόφαση πως μελετούμε περνούσαμε ώρες ολόκληρες μέσα στη γλύκα του έρωτα. Τα φιλιά μας ήσαν περισσότερα από τα λόγια μας. Τα χέρια μου πιο πολύ ζητούσαν την αγκαλιά της παρά τα βιβλία, ο έρως γέμιζε τα βλέμματά μας». Έτσι, οι ώρες των μαθημάτων είχαν μετατραπεί σε μαθήματα ερωτικής τελειοποίησης. «Αν υπάρχει κάτι να ανακαλύψεις στον έρωτα, το ανακαλύψαμε», αναφέρει στα γραπτά του.

Το ερωτικό αυτό πάθος έκανε τον Αβελάρδο να παραμελήσει τους μαθητές του και η ποιότητα της διδασκαλίας του έπεσε. Ο έρωτάς τους μετατράπηκε γρήγορα σε δράμα. Η σχέση τους άρχισε να γίνεται γνωστή και ο θείος της Ελοΐζα πληροφορήθηκε της περιπτύξεις τους, γι’ αυτό κι αναγκάστηκαν να διακόψουν, ώσπου η Ελοΐζα διαπίστωσε την εγκυμοσύνη της. Για να γλιτώσει από τον θείο της, ο Αβελάρδος τη μετέφερε στη Βρετάνη, όπου γεννήθηκε ο γιος τους, Αστρολάβος. Ο Αβελάρδος, κατανοώντας την οργή του θείου της και φοβούμενος την αναμενόμενη εκδίκηση, τον επισκέφτηκε και του υποσχέθηκε ότι θα παντρευτεί την Ελοΐζα. Ο ίδιος, επέστρεψε στην πατρίδα του και τη ζήτησε σε γάμο, αλλά εκείνη αλτρουιστικά σκεπτόμενη, αρνήθηκε, μη θέλοντας να σταθεί εμπόδιο στη σταδιοδρομία του. Αν παντρευόταν, ο Αβελάρδος δε θα μπορούσε να δώσει τον ιερατικό όρκο και να διοριστεί σε θέση επισκόπου ή ηγουμένου, που ήταν η ανώτερη θέση για τους ανθρώπους των γραμμάτων την εποχή εκείνη. Επιπλέον, η ίδια ισχυριζόταν ότι θα ήταν πιο τιμητικό να παραμείνει ερωμένη του, επειδή αυτό θα σήμαινε ότι το ζευγάρι μένει μαζί από έρωτα κι όχι λόγω της ύπαρξης του παιδιού.

Τελικά, ο Αβελάρδος, επέβαλε την απόφασή του κι ο γάμος τελέστηκε μυστικά. Αν κι οι δυο προσπάθησαν να κρατήσουν τον γάμο τους μυστικό, ο θείος της Ελοΐζα τον έκανε γνωστό σε όλους, ώστε να διαφημίσει την αποκατάσταση της τιμής του. Παράλληλα, ο θείος της άρχισε να γίνεται βίαιος απέναντί της, τόσο που ο Αβελάρδος αναγκάστηκε να τη στείλει σε ένα μοναστήρι κοντά στο Παρίσι, στην κωμόπολη του Αρζαντέιγ, ενώ ο γιος τους έμεινε με τους συγγενείς του στη Βρετάνη.

Ο θείος της εξοργίστηκε και προχώρησε στην εκδίκησή του, πληρώνοντας ανθρώπους να ευνουχίσουν τον Αβελάρδο μέσα στο δωμάτιό του, με τη βοήθεια του υπηρέτη του, ο οποίος τους άνοιξε την πόρτα. Με τον τρόπο αυτό κατέστρεψαν την καριέρα του (εκτός των άλλων), αφού οι ευνούχοι δεν μπορούσαν να γίνουν ιερείς. Παρά την ηθική συμπαράσταση πολλών ανθρώπων και των μαθητών του, ο Αβελάρδος θεώρησε την πράξη αυτή ως δίκαιη τιμωρία στην προδοσία του ίδιου προς τον θείο της Ελοΐζας κι αποφάσισε να μονάσει, καταλήγοντας στο αβαείο του Αγίου Διονυσίου, στο Παρίσι.

Τα κηρύγματά του για την αξία της αμφιβολίας ως αφετηρία της έρευνας και της επιστήμης ανησύχησαν την επίσημη Εκκλησία, η οποία καταδίκασε εκ νέου τις θεολογικές του απόψεις, κατηγορώντας τον ως αιρετικό. Ο διασυρμός του Αβελάρδου είχε φτάσει στο ύψιστο σημείο. Τα βιβλία του κάηκαν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Κυνηγημένος ξανά από τους πάντες, το 1140 αποσύρθηκε σε ένα άλλο αβαείο στο Κλουνύ, όπου και πέθανε δύο χρόνια αργότερα. Η Ελοΐζα απεβίωσε σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα, ενώ η τελευταία της επιθυμία ήταν να αναπαυθεί δίπλα στον αγαπημένο της.

Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, ο έρωτάς τους θα ευοδωθεί μονάχα 700 χρόνια μετά τον θάνατό τους, όταν η Ιωσηφίνα Βοναπάρτη, συγκινημένη από την ιστορία τους, θα διατάξει να μεταφερθούν τα οστά τους και να θαφτούν σε έναν κοινό τάφο, στο Κοιμητήριο του Père Lachaise στο Παρίσι, όπου κι αναπαύονται μέχρι σήμερα.

Το ζευγάρι αντάλλασε γράμματα όσο βρίσκονταν στα μοναστήρια τους, στα οποία η Ελοιζα εκδήλωνε τη βαθιά ερωτική επιθυμία της για τον Αβελαρδο, ενώ ο ίδιος προσπαθούσε να τη συνετίσει με παραπομπές από τη Βίβλο. Στις επιστολές τους, αναδεικνύεται η σύγκρουση δυο διαφορετικών θεωρούν περί έρωτα, η θεωρία των φιλοσόφων και η θεωρία των κοσμικών. Πρόκειται για εμβληματικά κείμενα ερωτικού και λυτρωτικού λόγου.

Ο έρωτας του Αβελαρδου με την Ελοιζα είναι η απόλυτη αναπαράσταση του αιώνιου έρωτα. Δύο άνθρωποι που αγαπήθηκαν με πάθος, αλλά οι συνθήκες και το κοινωνικό, εκκλησιαστικό περιβάλλον, τους ανάγκασαν να χωρίσουν και να οδηγηθούν στη μοναστική ζωή.

ΥΓ: Κυκλοφορεί το βιβλίο Ελοΐζα και Αβελάρδος, που περιέχει 4 γράμματα που αντάλλαξαν στη διάρκεια της μοναστηριακής ζωής τους.