Buena Vista Social Club: Και ταξιδεύουμε Κούβα μέσα από μουσική

Είναι η Αβάνα το 1996, άνθρωποι χορεύουν στους δρόμους και τραγουδάνε στα στενά σοκάκια δίπλα απ’ τα πολύχρωμα σπίτια. Στην ατμόσφαιρα ηχούν γέλια και φωνές, μια πόλη που σφύζει από ζωή. Μια πόλη με αξιοθαύμαστη ιστορία, ανθρώπους με μεγάλη καρδιά και πόρτες ξύλινες και σκουριασμένες που κρύβουν πίσω τους ολόκληρες ζωές. Κάπου εκεί, εκείνη την εποχή, σχηματίστηκε και η πιο γνωστή κουβανέζικη μπάντα, η Buena Vista Social Club. Το πλάνο για τον σχηματισμό του γκρουπ που αποτελούταν από δώδεκα βετεράνους μουσικούς, πολλοί από τους οποίους είχαν συνταξιοδοτηθεί για πολλά χρόνια, το ανέλαβε ο Nick Gold σε παραγωγή του Αμερικανού κιθαρίστα Ry Cooder και σε σκηνοθεσία του Juan de Marcos González. Ονόμασαν την μπάντα από το ομώνυμο κλαμπ των μελών στη συνοικία Buenavista της Αβάνας, ένα δημοφιλές μουσικό μέρος τη δεκαετία του 1940.  Εκείνη την εποχή, τα κλαμπ στην Κούβα ήταν διαχωρισμένα. Yπήρχαν sociedades de blancos (λευκές κοινωνίες), sociedades de negros (μαύρες κοινωνίες), κλπ. Το Buenavista Social Club λειτούργησε ως μια μαύρη κοινωνία, η οποία είχε τις ρίζες της σε ένα cabildo. Οι Cabildos ήταν αδελφότητες που οργανώθηκαν κατά τον 19ο αιώνα από Αφρικανούς σκλάβους.

Πολλοί από τους Κουβανούς μουσικούς που συμμετείχαν στο άλμπουμ ήταν στην ακμή τους στη δεκαετία του 1940 και 1950. Μετά την επιτυχία του δίσκου του 1997 έγιναν γνωστοί στην Κούβα ως “Los Superabuelos” (οι υπερ-παππούδες). Ο Juan de Marcos González, ένας Κουβανός λαϊκός αναγεννητής, σύστησε τον βετεράνο τραγουδιστή Ibrahim Ferrer. Ο Ferrer (1927–2005) ήταν ο βασικός τραγουδιστής του αρχηγού της μπάντας Pacho Alonso και επίσης τραγούδησε για τον Beny Moré, τον πιο διακεκριμένο ερμηνευτή της Κούβας τη δεκαετία του 1940. Έχοντας βρει τον ημί-συνταξιούχο εβδομήνταχρονο Ferrer να κάνει την καθημερινή του βόλτα στους δρόμους της Αβάνας, να γυαλίζει παπούτσια για επιπλέον χρήματα και τα μάτια του να προδίδουν την απογοήτευση μιας ζωής που δεν πήγε όπως επιθυμούσε, ο Juan de Marcos τον υπέγραψε ως βασικό μέλος της μπάντας. Ο Ferrer έγινε εξέχον μέλος της ομάδας και η επιτυχία του δίσκου αποδόθηκε εν μέρει στη δημοτικότητα των φωνητικών του παραστάσεων. Ο τραγουδιστής συνέχισε να ηχογραφεί έναν αριθμό επιτυχημένων σόλο άλμπουμ και έπαιξε με σύγχρονες ερμηνείες όπως οι Gorillaz πριν από το τέλος της ζωής του το 2005 σε ηλικία 78 ετών.

Ο βιρτουόζος πιανίστας Rubén González (1919–2003) είχε επίσης περαιτέρω επιτυχία, κυκλοφορώντας δύο σόλο άλμπουμ μετά την εργασία στον αρχικό δίσκο. Ο González ήταν πιανίστας για τον αρχηγό του συγκροτήματος Αρσένιο Ροντρίγκες στη δεκαετία του 1940 και αποδίδεται ότι βοήθησε στην καθιέρωση κουβανικών στιλ πιάνου που θα κυριαρχούσαν στη λατινική μουσική για τον υπόλοιπο αιώνα. Παρά το γεγονός ότι έπασχε από αρθρίτιδα και δεν είχε καν πιάνο τη στιγμή της ηχογράφησης με τον Cooder, ο Αμερικανός κιθαρίστας τον περιέγραψε ως «τον μεγαλύτερο σολίστ πιάνου που είχε ακούσει ποτέ». Μετά την επιτυχία του δίσκου του 1997, ο González ηχογράφησε και περιόδευε με τον μπασίστα Orlando “Cachaíto” López, ο οποίος ήταν ο μόνος μουσικός που έπαιξε σε όλα τα τραγούδια του άλμπουμ Buena Vista Social Club. Ο «Καχαΐτο» (1933–2009) ήταν γιος του πολυοργανιστή Orestes López και ανιψιός του συμπαίκτη του μπασίστα Ισραήλ «Cachao» López, τα αδέλφια που συχνά αποδίδονταν με την εφεύρεση του mambo. Πήρε το όνομά του από τον διάσημο θείο του, “Cachaito” (μικρός Cachao) ήταν ένας κορυφαίος μουσικός Descarga στις δεκαετίες του 1950 και 1960, μια μουσική μορφή που παίρνει την επιρροή της από τη σύγχρονη τζαζ, και έγινε ο συνεχώς παρών μπασίστας στις παραστάσεις του Buena Vista Social Club και ηχογραφήσεις.

Ένας από τους πρώτους που μπήκε στο έργο ήταν ο Compay Segundo (1907-2003), ο οποίος στα 89 του χρόνια ήταν ο μεγαλύτερος από τους ερμηνευτές. Ο Σεγκούντο ήταν ένας καταξιωμένος κιθαρίστας, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του παίζοντας με καθιερωμένα συγκροτήματα της δεκαετίας του 1920 και του 1930. Στη δεκαετία του 1940, απέκτησε φήμη ως το μισό του δίδυμου των Los Compadres και στη συνέχεια δημιούργησε τους Los Muchachos, ένα συγκρότημα που ηγήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του του το 2003. Για την ηχογράφηση και τις παραστάσεις του Buena Vista Social Club, ο Segundo έπαιξε ένα μοναδικό επτάχορδο όργανο, ένα υβρίδιο μεταξύ μιας κιθάρας και ενός tres, το οποίο επινόησε ο ίδιος και το ονόμασε armónico. Τραγουδούσε, κυρίως φωνητικά σε πολλά τραγούδια με τη βαρύτονη φωνή του, συμπεριλαμβανομένου του τραγουδιού Chan Chan, με κύριο τραγουδιστή τον Eliades Ochoa. Με το καουμπόικο καπέλο ο Eliades, είχε συνεργαστεί προηγουμένως με τον Segundo και ήταν ένας καθιερωμένος παραδοσιακός κουβανέζικος λαϊκός ερμηνευτής, έπαιζε κιθάρα και τραγούδησε για την ομάδα. Η Omara Portuondo, τραγουδίστρια μπολερό και η μόνη γυναίκα στη μπάντα, τραγούδησε το “Veinte Años” στο δίσκο και ντουέτα με τους Segundo και Ibrahim Ferrer κατά τη διάρκεια ζωντανών εμφανίσεων.

Η διεθνής επιτυχία του Buena Vista Social Club προκάλεσε αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την παραδοσιακή κουβανέζικη μουσική και τη μουσική της Λατινικής Αμερικής στο σύνολό της. Η αναπτυσσόμενη τουριστική βιομηχανία της Κούβας στα τέλη της δεκαετίας του 1990 επωφελήθηκε από αυτήν την αναγέννηση του ενδιαφέροντος. Σύμφωνα με το The Economist, «στις τουριστικές συνοικίες της Παλιάς Αβάνας μπορεί μερικές φορές να φαίνεται ότι κάθε Κουβανός με κιθάρα έχει βγει για να τραγουδήσει τα τραγούδια που η Buena Vista έκανε διάσημα».

Τα τραγούδια που έπαιζαν οι Buena Vista συχνά δεν ήταν δικές τους συνθέσεις. Κάποια τραγούδια που τραγουδούσαν ήταν από καιρό δημοφιλή στην Κούβα και ο κόσμος τα ερμήνευε πάντα στο δρόμο. Γι’ αυτό και μερικοί λένε πως το συγκρότημα δεν επηρέασε το κουβανέζικο κοινό, καθώς δε δημιουργούσαν κάτι καινούργιο, απλώς έπαιζαν τα ίδια τραγούδια που οι Κουβανοί γνωρίζουν και παίζουν εδώ και πολλά χρόνια. Το μόνο σίγουρο είναι πως μέσω αυτού του συγκροτήματος η Κουβανέζικη κουλτούρα και μουσική έγινε γνωστή σε όλον τον κόσμο. Μια μικρή ομάδα μουσικών κατάφεραν απ’ τις φτωχογειτονιές της Κούβας να βρεθούν στις μεγαλύτερες μουσικές πίστες του κόσμου. Και αυτό είναι κάτι που άφησαν πίσω τους για πάντα.