8 αρετές που διαμορφώνει ο άνθρωπος όσο μεγαλώνει

Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου ξεκινάει από τη μέρα της γέννησής του μέχρι και τα γεράματά του. Με βάση τον Γερμανοαμερικανό ψυχολόγο και ψυχαναλυτή Erik Erikson και τη θεωρία του για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους -με αρκετές επιρροές από τον Ζίγκμουντ Φρόιντ- υπάρχουν 8 στάδια για τη δημιουργία των διάφορων αρετών. Ο Erik Erikson ανέπτυξε τη θεωρία του για τις ψυχολογικές και κοινωνικές πτυχές που εμφανίζει ο άνθρωπος λόγω της «σύγχυσης» που είχε ο ίδιος σχετικά με την ταυτότητά του ενώ είναι αυτός που επινόησε τη φράση “identity crisis”.

Σε κάθε ένα από τα 8 στάδια για την ανάπτυξη των βασικών στοιχείων ταυτότητας για να νιώσει ο άνθρωπος ολοκληρωμένος, υπάρχουν δύο αντιφατικές ιδέες τις οποίες πρέπει να διαχωρίσει αφήνοντας την ωφέλιμη εκ των δύο να υπερισχύσει. Οι συγκεκριμένες αντιφάσεις κατηγοριοποιούνται ως αναπτυξιακές κρίσεις και είναι κρίσιμο να ξεπεραστούν για να υπάρξουν στη θέση τους οι αρετές εκείνες που θα ανθίσουν στην προσωπικότητα του ατόμου.

1.  Ελπίδα

Η αρετή της ελπίδας αναπτύσσεται στην ηλικία 0-18 μηνών και το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τις κρίσεις εμπιστοσύνης ενάντια στη δυσπιστία. Σε αυτό το στάδιο, το βρέφος εξαρτάται αποκλειστικά από τους γονείς του κι αναλόγως με το πώς το φροντίζουν κι αν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του, αναπτύσσει το αίσθημα της εμπιστοσύνης. Εάν το αίσθημα της ασφάλειας εκλείπει, τότε το βρέφος αρχίζει να νιώθει δυσπιστία και αβεβαιότητα ως προς τον περίγυρό του- τους γονείς του εν προκειμένω. Νιώθει ότι ο κόσμος είναι απρόβλεπτος και θα αρχίσει να έχει έντονο το αίσθημα του φόβου καθώς όλα τα καινούρια ερεθίσματα που θα δέχεται, θα τα αντιμετωπίζει ως ενδεχόμενο κίνδυνο.

2. Θέληση

Η αρετή της θέλησης αναπτύσσεται στην ηλικία 18 μηνών-3 ετών και το στάδιο αυτό περιλαμβάνει τις κρίσεις αυτονομίας ενάντια στην ντροπή και την αμφιβολία. Σε αυτή την ηλικία, το παιδί αρχίζει να έχει προσωπικό έλεγχο και να λόγο στις επιλογές του. Το παιδί αρχίζει να έχει ανεξαρτησία στις βασικές του ανάγκες, γίνεται πιο δραστήριο, ανακαλύπτει ότι έχει διάφορες ικανότητες και μπορεί να παίρνει μικρές κι απλές αποφάσεις. Για να αποκτήσει το παιδί την αρετή της θέλησης, οι γονείς πρέπει να το αφήνουν να πράττει μόνο του όπου είναι εφικτό έτσι ώστε να νιώθει αυτόνομο σε αντίθεση με το να το αποθαρρύνουν ή να προλαβαίνουν κάθε του κίνηση, γεννώντας έτσι αισθήματα απραξίας, ανικανότητας, ντροπής και αμφιβολίας για τις επιλογές του.

3. Σκοπός

Η αρετή του σκοπού αναπτύσσεται στην ηλικία 3-5 ετών και περιλαμβάνει τις κρίσεις πρωτοβουλίας ενάντια στην ενοχή. Το παιδί σε αυτή την ηλικία αρχίζει να παίρνει πρωτοβουλίες μέσω των δραστηριοτήτων και των παιχνιδιών του. Επίσης μαθαίνει να δίνει οδηγίες και να αποκτά τις δικές του ιδέες. Εάν ο περίγυρός του δεν ακούει και δεν ασχολείται, τότε το παιδί αρχίζει να νιώθει ενοχές αφού πιστεύει πως είναι βάρος και δεν έχει τη δύναμη της πρωτοβουλίας. Για να ξεπεραστούν αυτές οι κρίσεις και να αποκτήσει την αρετή του σκοπού, αξίζει να του δίνεται η ευκαιρία να έχει λόγο στις επιλογές του.

4. Ικανότητα

Η αρετή της ικανότητας αναπτύσσεται στην ηλικία 5-12 ετών και περιλαμβάνει τις κρίσεις εργατικότητας ενάντια στο αίσθημα κατωτερότητας. Στο στάδιο αυτό τα παιδιά έχουν κοινωνική αλληλεπίδραση με τους φίλους και τους συμμαθητές τους, ενώ ταυτόχρονα αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τα υπόλοιπα παιδιά. Εδώ, είτε νιώθουν περήφανοι για τα κατορθώματά τους ή νιώθουν κατωτερότητα εάν αυτά κριτικάρονται. Σημαντικό ρόλο ως προς τις ικανότητες του παιδιού έχουν οι δάσκαλοι αφού βάζουν στη ζωή τους ένα νέο μοντέλο επιβράβευσης ή επίπληξης, μέσω της διδασκαλίας.

5. Πίστη

Η αρετή της πίστης αναπτύσσεται στην ηλικία 12-18 ετών και περιλαμβάνει τις κρίσεις ταυτότητας και της σύγχυσης ρόλων. Ένα από τα πιο κρίσιμα σημεία είναι η εφηβεία. Σε αυτή την ηλικία, αρχίζουν να παίρνουν αποφάσεις για το μέλλον τους κι αυτοί που νιώθουν ότι βρήκαν την ταυτότητά κρατούν μια σιγουριά για το μέλλον σε αντίθεση με αυτούς που ακόμη νιώθουν σύγχυση για το τι πρέπει να κάνουν στη ζωή τους- ασχέτων ας είναι όντως αυτό που θα ακολουθήσουν ως πορεία στη συνέχεια και στις δυο περιπτώσεις. Εδώ ο ρόλος των γονιών είναι κρίσιμος αφού πρέπει να αφήσουν τους έφηβους να έχουν τα δικά τους πιστεύω. Εάν οι γονείς σπρώχνουν τους εφήβους σε ένα ήπιο ή μη πατρονάρισμα, τότε προκαλούν μπέρδεμα στο τι από όσα πιστεύουν είναι δικό τους συμπέρασμα και τι του περιβάλλοντός τους που απλά υιοθέτησαν.

6.  Αγάπη

Η αρετή της αγάπης αναπτύσσεται στην ηλικία 19-40 ετών με τις κρίσεις οικειότητας ενάντια στην απομόνωση. Ενήλικες πλέον, αρχίζουν να προχωράνε με τη ζωή τους και να αναπτύσσουν σχέσεις αγάπης, είτε ερωτικές είτε φιλικές, με άλλους ανθρώπους. Σε αυτό το στάδιο ο άνθρωπος αρχίζει να «μοιράζεται» τον εαυτό του. Εάν αυτές οι σχέσεις είναι επιτυχείς τότε αρχίζουν να νιώθουν οικεία με τη δημιουργία δεσμών, αλλιώς καταλήγουν στην εκούσια απομόνωση.

7. Φροντίδα

Η αρετή της φροντίδας αναπτύσσεται στην ηλικία 40-65 ετών με τις κρίσεις παραγωγικότητας ενάντια στην απραξία. Στη μέση ηλικία, ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να νιώσει ότι δημιουργεί κάτι κι επικεντρώνεται στην ανατροφή της οικογένειας ή προσπαθεί να συμβάλει στην κοινωνία, να πετύχει στην καριέρα του ή να κυνηγήσει τα όνειρά του. Εάν δε δημιουργήσει, τότε η απραξία έρχεται να του δέσει τα χέρια σε μια προσωπική φυλακή αρδάνειας.

8. Σοφία

Η αρετή της σοφίας αναπτύσσεται στην ηλικία 65 ετών μέχρι το τέλος με τις κρίσεις πληρότητας του εγώ ενάντια στην απελπισία. Το τελευταίο στάδιο είναι κι αυτό στο οποίο ο άνθρωπος κάνει την αυτοκριτική του γυρνώντας νοητά πίσω στον χρόνο, συνειδητοποιώντας εάν η ζωή που έκανε είχε νόημα προσωπικό. Η παραγωγικότητα του ανθρώπου σε αυτή την ηλικία μειώνεται οπότε αρχίζει και βλέπει τη ζωή ως παρατηρητής. Λόγω του ότι ξέρει πως πλησιάζει το τέλος, μπορεί να αισθανθεί τον χρόνο ως βαρίδι, οπότε θεωρώντας πως έχασε την ευκαιρία του να οδηγηθεί στην απελπισία.

Με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία, το κάθε στάδιο έχει προκαθορισμένη σειρά και χτίζεται πάνω στο προηγούμενο. Για να νιώσει ο άνθρωπος ολοκληρωμένος, πρέπει να ξεπεράσει όλες τις κρίσεις σε όλα τα στάδια. Ό, τι κι αν ισχύει από τα παραπάνω, ακόμα κι όλα, αξίζει να δοκιμάσουμε να εξερευνήσουμε την πιο ολοκληρωμένη πλευρά του εαυτού μας. Κι αυτό όχι για να υπάρξουμε στις σελίδες κάποιου βιβλίου, μα για να πούμε ότι ζήσαμε μια ζωή που, ε ναι, τελικά, ήταν με τα όλα της.