Κάποιοι τους σιχαίνονται. Κάποιοι άλλοι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτούς. Κάποιοι τους θεωρούν περιοριστικούς. Κάποιοι άλλοι τους βλέπουν ως προστασία. Κάποιους τους εξιτάρει το να τους παραβιάζουν ενώ μερικοί τρέμουν ακόμη και να πλησιάσουν τα όριά τους. Ο λόγος φυσικά για τους κανόνες.
Σε οποιαδήποτε κατηγορία ανθρώπων και αν ανήκουμε και οποιαδήποτε άποψη και αν έχουμε για αυτούς δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ολόκληρη η ζωή μας διέπεται από κανόνες. Από νόμους που ρυθμίζουν από τη λειτουργία του σύμπαντος, μέχρι τις αρχές λειτουργίας του σώματός μας και από τους κανόνες του νομικού συστήματος της χώρας στην οποία ζούμε μέχρι τους κανόνες που θέτει ο εργοδότης στην εργασία μας. Η ίδια η ζωή μας και η καθημερινότητά μας είναι άμεσα συνδεδεμένες με νόμους και κανόνες.
Ανάμεσα σε όλους αυτούς, υπάρχει και μια ιδιαίτερη κατηγορία από κανόνες, οι οποίοι είναι δυσδιάκριτοι, αφού δεν είναι γραμμένοι κάπου, οι λεγόμενοι «άγραφοι νόμοι» της κοινωνίας και της ζωής. Αυτού του είδους οι κανόνες έχουν δημιουργηθεί μετά από χρόνια παρατήρησης του ανθρώπινου είδους και βασίζονται σε δύο βασικούς πυλώνες. Πρώτον, το γεγονός ότι ο μέσος άνθρωπος αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις, καταστάσεις και προβλήματα και δεύτερον ότι ο μέσος άνθρωπος έχει του ίδιου τύπου φυσικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές ανάγκες. Με το πέρασμα των χρόνων, η ιστορία απέδειξε ότι, λόγω αυτών των δύο βασικών πυλώνων, κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις της ζωής δίνουν στις πλείστες των περιπτώσεων συγκεκριμένα αποτελέσματα, θεσπίζοντας σαν να λέγαμε έναν άγραφο νόμο.
Όπως ακριβώς συμβαίνει με όλες τις μορφές κανόνων, έτσι και με αυτούς, η παραβίασή τους συνήθως επιφέρει συνέπειες, οι οποίες συνήθως επέρχονται στον «παραβάτη» με τη μορφή της φυσικής εξέλιξης μιας αλληλουχίας γεγονότων η οποία έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή του. Κι όμως, παρά το ότι αυτό είναι ένα συχνό φαινόμενο, του οποίου λίγο ως πολύ όλοι γίναμε μάρτυρες, για πολλούς από εμάς το πάθημα άλλων δεν είναι αρκετό για να μας γίνει μάθημα. Και επιλέγουμε, πολλές φορές συνειδητά, να παραβιάσουμε έναν άγραφο κανόνα. Γιατί;
Η απάντηση βρίσκεται σε αυτό που αποκαλούμε «εξαίρεση στον κανόνα». Οι πλείστοι των θεσμοθετημένων κανόνων, είτε οι φυσικοί είτε οι ανθρώπινοι, ισχύουν για όλους χωρίς εξαιρέσεις. Αν πεταχτείς από μια πολυκατοικία, θα πέσεις στο έδαφος. Αν κλέψεις, θα πας φυλακή (ιδανικά μιλώντας). Οι άγραφοι κανόνες όμως είναι μια ξεχωριστή κατηγορία. Κάθε ένας τους έχει πάντα, ή σχεδόν πάντα, τις δικές του εξαιρέσεις. Ενώ δηλαδή η πλειονότητα των ανθρώπων θα θερίσει αρνητικές συνέπειες όταν τους παραβιάσει, υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις όπου άτομα που τους παραβίασαν όχι μόνο την έβγαλαν «καθαρή», αλλά σε κάποιες περιπτώσεις βγήκαν κερδισμένοι. Το ζήτημα όμως είναι ότι αυτές οι εξαιρέσεις δεν ακυρώνουν τον κανόνα, αλλά τον επιβεβαιώνουν.
Υπάρχει για παράδειγμα ο άγραφος κανόνας που λέει «αν μπλέξεις με τον τζόγο θα χάσεις χρήμα και περιουσία». Είναι κανόνας τόσο ισχυρός, ο οποίος χτίστηκε μέσα από χρόνια πικρής εμπειρίας, αν και υπάρχουν σποραδικές εξαιρέσεις όπου άτομα έβγαλαν χρήματα ασχολούμενοι μαζί του. Ολοένα λοιπόν και περισσότερα άτομα επιλέγουν να ασχοληθούν, θεωρώντας ή ελπίζοντας ότι θα αποτελέσουν τελικά μέρος της εξαίρεσης και όχι του κανόνα.
Ο λόγος που πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν σε αυτήν τη συμπεριφορά, ακούει σε αυτό που ονομάζουμε «υπερβολική αυτοπεποίθηση». Η νοοτροπία «αυτό δε θα συμβεί σε εμένα» είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από τέτοιες επιλογές.
Άρα τι γίνεται; Θα παίζουμε μια ζωή εκ του ασφαλούς; Το ρίσκο στις επιλογές είναι για πολλούς η επιβεβαίωση ότι ζουν. Η αδρεναλίνη που εκκρίνει η αβεβαιότητα, η ικανοποίηση όταν ένα ρίσκο φέρει τελικά κέρδος, ακόμα και ο πόνος των συνεπειών είναι για κάποιους η ίδια η ζωή.
Το τι θα κάνει φυσικά ο καθένας και πόσο ρίσκο θα βάζει στη ζωή του είναι δική του απόφαση. Αν είσαι από αυτούς που θες να πέφτεις με τα μούτρα αγνοώντας κανόνες, γραμμένους κι άγραφους, ρίσκα και συνέπειες, τότε σε εμάς τους υπόλοιπους δεν πέφτει λόγος. Φτάνει βέβαια οι αρνητικές συνέπειες που θα θερίσεις, αν αποτύχεις, να είναι δικές σου και μόνο δικές σου και να μην πάρεις αμπάριζα συντρόφους, φίλους και παιδιά.
Αν όμως είσαι κάπως πιο συγκρατημένος, τα πιο κάτω είναι ορισμένα ζητήματα που ίσως θα θέλεις να ζυγίσεις πριν αποφασίσεις αν θα πάρεις κάποιο ρίσκο που παραβιάζει κάποιον άγραφο κανόνα: «Ποια είναι τα πιθανά οφέλη μιας επιτυχίας και ποιες οι πιθανές συνέπειες μιας αποτυχίας;» Μη βγάζεις την αποτυχία από το κάδρο. Πρόβλεψε. Προσπάθησε να δεις μακριά εκ των προτέρων. Βάλε τα υπέρ και τα κατά σε μια ζυγαριά και αποφάσισε αν τα οφέλη και οι συνέπειες τελικά αξίζουν το ρίσκο. Σκέψου επίσης, «από πού πηγάζει η αυτοπεποίθησή μου ότι θα είμαι η εξαίρεση στον κανόνα;». Μήπως έχεις κάποιες γνώσεις επί του θέματος, κάποια ταλέντα ή κάποιες δεξιότητες που σε καθιστούν σε πιο πλεονεκτική θέση από το μέσο άνθρωπο που με τις αποτυχίες του «έγραψε» τον κανόνα; Αν η απάντηση είναι ναι, και δε βασίζεσαι απλά στη λογική της υπερβολικής αυτοπεποίθησης, τότε ίσως αξίζει να δοκιμάσεις.
Γενικά όμως να θυμάσαι, ότι αυτοί οι άγραφοι κανόνες είναι δύσκολο να σπάσουν. Έχουν γραφτεί μέσα από επίπονες διαδικασίες που πέρασαν όσοι τους αψήφησαν. Κάθε φορά που παραβιάζεις έναν από αυτούς, κάνεις βουτιά από έναν ουρανοξύστη. Στο έδαφος υπάρχει μια ολυμπιακή πισίνα γεμάτη σκατά και στο κέντρο της ένας κουβάς από υγρό χρυσάφι. Ζύγισέ το.
Συντάκτης: Γιώργος Μαυρογιάννης
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Ρουσσάκη
