Από το 1901 μέχρι σήμερα η Σουηδική Ακαδημία Nobel έχει δώσει 603 βραβεία σε 962 ανθρώπους από όλο τον κόσμο στις κατηγορίες Φυσική, Χημεία, Λογοτεχνία, Ιατρική και Φυσιολογία, Ειρήνη και Οικονομικές επιστήμες. Από αυτούς που βραβεύτηκαν μόλις 57 είναι γυναίκες, οι οποίες τιμήθηκαν κυρίως με Nobel Ειρήνης και Λογοτεχνίας. «Πρωταθλήτρια» αναμφισβήτητα είναι η Μαρί Κιουρί, η οποία βραβεύτηκε δύο φορές, το 1903 και το 1911, στις κατηγορίες Φυσική και Χημεία αντίστοιχα. Ήταν αυτή που άνοιξε τον δρόμο για την εδραίωση της θέσης της γυναίκας στον ανδροκρατούμενο τότε κόσμο των Θετικών Επιστημών, ενώ ένα χρόνο μετά τον θάνατό της, το 1935, η κόρη της, Ιρέν Κιουρί, έλαβε το Nobel Χημείας συνεχίζοντας και εξελίσσοντας το έργο της μητέρας της.
Το Nobel Ειρήνης διαφοροποιείται από τις άλλες κατηγορίες, καθώς απονέμεται στο Όσλο από τη Νορβηγική Επιτροπή Nobel. Τόσο οι υποψήφιοι όσο και οι νικητές αγωνίζονται για την προάσπιση των δικαιωμάτων ευάλωτων ομάδων, όπως τα παιδιά και προέρχονται από χώρες με δεινή οικονομική ή πολιτική κατάσταση. Από το 1901 μέχρι σήμερα το βραβείο έχει απονεμηθεί σε 17 γυναίκες – σύμβολα του ειρηνιστικού κινήματος και προασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάποια ονόματα μάς είναι γνωστά, γιατί η βράβευσή τους ανέδειξε προβλήματα που ο Δυτικός κόσμος αγνοούσε, ενώ κάποια άλλα έχουν μείνει σκονισμένα στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
1. Bertha von Suttner – 1905
Η Βαρόνη Bertha von Suttner (1843-1914) ήταν λογοτέχνης και δημοσιογράφος με καταγωγή από την Αυστρία και το 1905 έγινε η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με Nobel Ειρήνης. Η ίδια πρότεινε στον Άλφρεντ Nobel να θεσπίσει αυτό το βραβείο, ούσα γραμματέας του αρκετά χρόνια. Αν και φημολογείται ότι η σχέση τους της χάρισε το βραβείο, η Suttner ήταν υπέρμαχος της ειρήνης και με το βιβλίο της «Κάτω τα όπλα» το 1889 έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Συνέβαλε στην ίδρυση των Φιλειρηνικών ενώσεων της Αυστρίας και της Γερμανίας και προχώρησε σε ομιλίες για την παγκόσμια ειρήνη και για την ανάγκη αποψίλωσης του στρατιωτικού εξοπλισμού, ενώ έφυγε από τη ζωή λίγες μέρες πριν κηρυχτεί ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος.
2. Jane Addams – 1931
26 χρόνια μετά τη Suttner, το Nobel Ειρήνης απονέμεται στην Αμερικανίδα κοινωνιολόγο Jane Addams (1860-1935), η οποία το μοιράστηκε με τον καθηγητή και φιλόσοφο, Nicholas Butler. Η Addams ασχολήθηκε με τα δικαιώματα της γυναίκας στην αμερικανική κοινωνία της εποχής και έδωσε έμφαση στην κοινωνική εργασία και στην εκπαίδευση των παιδιών και των γυναικών. Θεωρείται μέχρι σήμερα αυτή που θέσπισε το επάγγελμα του κοινωνικού λειτουργού στη χώρα της και συμμετείχε ενεργά σε αντιπολεμικά συλλαλητήρια. Το 1915 στη Γενεύη θα ιδρύσει μαζί με άλλες γυναίκες τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό “Women’s International League for Peace and Freedom (WILPF)”, του οποίου και θα διατελέσει πρόεδρος για πάνω από μία δεκαετία.
3. Emily Greene Balch – 1946
Η διάδοχος της Addams, τόσο στο έργο όσο και στο Nobel Ειρήνης, ήταν η οικονομολόγος Emily Greene Balch (1867-1961). Η Balch αν και ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα επικέντρωσε τον αγώνα της σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα, όπως η φτώχεια και η μετανάστευση. Το 1935 έγινε πρόεδρος του WILPF και το 1946 προτάθηκε από πολλούς ακαδημαϊκούς για Nobel Ειρήνης για σπουδαίο έργο της στον οργανισμό. Η Ακαδημία θα δώσει το βραβείο σε αυτή και στον Αμερικανό ακτιβιστή John Mott και η Balch θα το παραλάβει με έναν «δυνατό» λόγο για τις επιπτώσεις του εθνικισμού και την ανάγκη για παγκόσμια ειρήνη μετά από δύο καταστροφικούς πολέμους. Η ίδια δώρισε το χρηματικό ποσό που συνόδευε το βραβείο στον WILPF.
4. Mairead Corrigan & Betty Williams – 1976
Ένα τροχαίο δυστύχημα και μια οικογενειακή απώλεια θα ενώσει τις δύο Ιρλανδές ακτιβίστριες, Mairead Corrigan (γεν. 1944) και Betty Williams (1943-2020), οι οποίες θα ιδρύσουν το 1976 την “Community of Peace People” στο Belfast της Βόρειας Ιρλανδίας. Λίγο πριν από αυτή την πρωτοβουλία, η Corrigan θα χάσει σε τροχαίο δυστύχημα 3 ανίψια από την πλευρά της αδερφής της. Ο οδηγός του αυτοκινήτου ήταν μέλος του IRA και στην προσπάθειά του να διαφύγει της σύλληψης σκότωσε τα άτυχα παιδιά και έχασε και ο ίδιος τη ζωή του από σφαίρες βρετανών αστυνομικών. Αυτόπτης μάρτυρας του δυστυχήματος ήταν η Williams, ενώ η αδερφή της Corrigan αυτοκτόνησε λίγο αργότερα. Οι δύο ακτιβίστριες ήθελαν να δώσουν ένα τέλος στα αιματηρά επεισόδια και στη δύσκολη πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη Βόρεια Ιρλανδία. Το Nobel Ειρήνης θα τους απονεμηθεί το 1976 και από τότε δε θα σταματήσουν τον αγώνα τους για την εξάλειψη της εκμετάλλευσης. Η Williams θα μετακομίσει στις Η.Π.Α., όπου θα ηγηθεί της εκστρατείας για τα δικαιώματα των παιδιών και θα δώσει πολλές διαλέξεις στα πανεπιστήμια της χώρας για την παγκόσμια ειρήνη. Το έργο της, όπως και η ίδια, θα πρωταγωνιστήσουν το 2005 στο video-clip των Nickelback “If anyone cared”, ενώ το 2006 θα απασχολήσει τα ΜΜΕ με τις καυστικές δηλώσεις της για τους πολιτικούς χειρισμούς του George Bush στον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Η Corrigan έχει συμμετάσχει μέχρι σήμερα σε πολλές διαδηλώσεις υποστηρίζοντας την παύση των πολεμικών αναταραχών σε περιοχές όπως η Γάζα και το Βόρειο Ιράκ. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία για την ακτιβιστική της δράση, ενώ με προσωπική της επιστολή πριν λίγο καιρό τόλμησε να προτείνει στη Σουηδική Ακαδημία τους Edward Snowden, Julian Assange και Chelsea Manning για Nobel Ειρήνης.
5. Μητέρα Τερέζα – 1979
Η αλβανικής καταγωγής Agnesë Gonxhe Bojaxhiu (1910-1997) ή αλλιώς η καθολική μοναχή Μητέρα Τερέζα βραβεύτηκε το 1979 με το Nobel Ειρήνης για το μεγάλο ιεραποστολικό της έργο. Εργάστηκε ως δασκάλα στην Ινδία σε φτωχές περιοχές και άνοιξε νοσοκομεία και ορφανοτροφεία τόσο στην Ινδία όσο και σε άλλες χώρες. Μετά την απονομή ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο προασπίζοντας τα δικαιώματα των φτωχών και των πληγέντων από πολέμους και φυσικές καταστροφές. Μετά τον θάνατό της το 1997 ξεκίνησαν διαδικασίες για την αγιοποίησή της από την Καθολική Εκκλησία και το 2016 μετονομάστηκε σε «Αγία Τερέζα της Καλκούτας».
6. Alva Myrdal – 1982
Η Σουηδή πολιτικός και διπλωμάτης Alva Myrdal (1902-1986) μοιράστηκε το Nobel Ειρήνης με τον μεξικανό διπλωμάτη Alfonso García Robles. Η Myrdal επικέντρωσε το ακτιβιστικό της έργο στον αφοπλισμό και ιδιαίτερα στην κατάργηση των πυρηνικών όπλων. Εκτός από ακαδημαϊκή ακολούθησε και πολιτική καριέρα ως μέλος του κόμματος των Σοσιαλδημοκρατών, ενώ υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Ινστιτούτου Έρευνας για την ειρήνη με έδρα τη Στοκχόλμη.
7. Aung San Suu Kyi – 1991
Μέχρι πριν την βράβευσή της, πολλοί δε γνώριζαν τη χώρα καταγωγής της. Η Aung San Suu Kyi γεννήθηκε το 1945 στη Βιρμανία (ή Μπούρμα ή Μιανμάρ) και αποτελεί μέχρι και σήμερα την πιο αμφιλεγόμενη γυναικεία προσωπικότητα που έχει βραβευτεί με Nobel Ειρήνης. Κορυφαία πολιτική προσωπικότητα στη χώρα της έγινε υπέρμαχος της δημοκρατίας, συμμετείχε ενεργά στις λαϊκές διαδηλώσεις κατά του στρατιωτικού καθεστώτος, ενώ της επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό. Η ίδια κέρδισε στις εκλογές το 1990, αλλά οι στρατιωτικοί δεν της παρέδωσαν την εξουσία. Ο αγώνας της είχε ήδη περάσει τα σύνορα της χώρας. Το 1990 τιμήθηκε με το Βραβείο Ζαχάρωφ για την ελευθερία της σκέψης της και το 1991 με το Nobel Ειρήνης. Και τα δύο βραβεία τα παρέλαβαν οι γιοι της καθώς η ίδια ήξερε ότι αν έφευγε από την χώρα, δε θα μπορούσε να ξαναγυρίσει. Κυνηγήθηκε, φυλακίστηκε και δικάστηκε, αλλά το 2010 μετά από τη διεθνή κατακραυγή απελευθερώθηκε. Το 2015 κατάφερε να εκλεγεί στο ανώτατο αξίωμα της χώρας της και το 2017 η κυβέρνησή της κατηγορήθηκε για τη γενοκτονία της μουσουλμανικής μειονότητας των Ροχίνγκια. Η ίδια κλήθηκε να λογοδοτήσει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και πολλοί δημοσιογράφοι και πολιτικοί ζήτησαν να της αφαιρεθεί το Nobel Ειρήνης. Τον Φεβρουάριο του 2021 έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα και μέχρι σήμερα βρίσκεται στη φυλακή.
8. Rigoberta Menchú Tum – 1992
Η Rigoberta Menchú Tum (γεν. 1959) είναι ακτιβίστρια πολιτικός από τη Γουατεμάλα. Είναι ιθαγενής Quiché και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των ιθαγενών της χώρας της, ειδικά την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου. Το 1992 έλαβε το Nobel Ειρήνης και το 1996 έγινε Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της Unesco. Έχει ιδρύσει το κόμμα των ιθαγενών στη χώρα της και έχει συμμετάσχει δύο φορές στις εκλογές για την προεδρία. Σήμερα το ακτιβιστικό της έργο κινείται γύρω από την ευαισθητοποίηση του κόσμου όσον αφορά τις οικονομικές ανισότητες και την κλιματική αλλαγή.
9. Jody Williams & ICBL – 1997
Η Αμερικανίδα εκπαιδευτικός Jody Williams (γεν. 1950) βραβεύτηκε το 1997 από κοινού με τον οργανισμό του οποίου ήταν πρόεδρος, τον “International Campaign to Ban Landmines (ICBL)” και στόχος τους ήταν η ευαισθητοποίηση του κόσμου για την απαγόρευση των ναρκών. Το 1992 κατάφερε να ενώσει τις δυνάμεις πολλών κοινωφελών οργανισμών από όλο τον κόσμο προκειμένου να συμβάλλουν στην κατάργηση των ναρκών ξηράς και στον καθαρισμό των ναρκοπεδίων. Ένθερμη υποστηρικτής της προσπάθειας αυτής ήταν η Πριγκίπισσα Diana. Το 1999 υπογράφηκε η Συνθήκη της Οττάβα για την απαγόρευση της χρήσης ναρκών από πολλές χώρες και μέχρι σήμερα ο ICBL προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για το θέμα αυτό.
10. Shirin Ebadi – 2003
Η πρώτη μουσουλμάνα που τιμήθηκε με Nobel Ειρήνης το 2003 είναι η Ιρανή δικαστικός Shirin Ebadi (γεν. 1947). Στο βιβλίο της «Το ξύπνημα του Ιράν» περιγράφει τον αγώνα της για τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών και των προσφύγων. Το 1969 έγινε η πρώτη γυναίκα δικαστής στη χώρα της, ιδιότητα που έχασε με την Ιρανική επανάσταση του 1979. Από τότε ξεκίνησε μεγάλο αγώνα στη χώρα της για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατηγορήθηκε από το καθεστώς και φυλακίστηκε. Ανέλαβε χωρίς αμοιβή υποθέσεις παιδικής κακοποίησης και δέχτηκε επιθέσεις από τις συντηρητικές κάστες της χώρας της. Το 2004 το Forbes τη συμπεριέλαβε στις «100 ισχυρότερες γυναίκες του κόσμου» και σήμερα συνεχίζει τον αγώνα της, δίνοντας διαλέξεις και ζώντας εξόριστη στην Αγγλία.
11. Wangari Maathai – 2004
Η πρώτη Αφρικανή που βραβεύτηκε με το Nobel Ειρήνης ήταν η Wangari Maathai (1940-2011). Η Κενυάτισσα περιβαλλοντολόγος ήταν η πρώτη γυναίκα που έλαβε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι και το 1977 ίδρυσε το “Green Belt Movement (GBM)”, έναν μη κυβερνητικό οργανισμό για την προστασία του περιβάλλοντος και τα δικαιώματα των γυναικών. Διετέλεσε σύμβουλος σε περιβαλλοντικά θέματα στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Διαχείρισης Φυσικών πόρων της χώρας της από το 2005 έως το 2007.
12. Tawakkol Karman, Leymah Gbowee & Ellen Johnson Sirleaf – 2011
Το 2011 η αραβικής καταγωγής δημοσιογράφος από την Υεμένη Tawakkol Karman (γεν. 1979) μοιράστηκε το Nobel Ειρήνης με τις Αφρικανές πολιτικούς από τη Λιβερία Leymah Gbowee (γεν. 1972) και Ellen Johnson Sirleaf (γεν. 1938). Η Karman αποτέλεσε το πρόσωπο της επανάστασης στην Υεμένη το 2011 και συχνά την αποκαλούν «Μητέρα της επανάστασης». Συμμετείχε ενεργά σε διαδηλώσεις για την ελευθερία του Τύπου στη χώρα της και ίδρυσε την ομάδα «Γυναίκες δημοσιογράφοι χωρίς αλυσίδες» για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη δημοκρατία. Είναι η πρώτη γυναίκα αραβικής καταγωγής που λαμβάνει αυτό το βραβείο και όταν έμαθε το αποτέλεσμα δήλωσε ότι είναι «μια νίκη για τον Αραβικό κόσμο αλλά και για όλες τις γυναίκες του Αραβικού κόσμου». Η Ellen Johnson Sirleaf είναι οικονομολόγος, ακολούθησε πολιτική καριέρα από το 1972 και από το 2005 κατέχει τον τίτλο της πρώτης εκλεγμένης γυναίκας προέδρου αφρικανικού κράτους. Μαζί με την Leymah Gbowee ξεκίνησαν ένα γυναικείο κίνημα με το όνομα “Women of Liberia Mass Action for Peace” συμβάλλοντας στη λήξη του 2ου Εμφυλίου πολέμου το 2003. Η δράση τους επικεντρώθηκε στην αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας μέσω της εκπαίδευσης και στην εξάλειψη της φτώχειας. Το 2005 διενεργήθηκαν για πρώτη φορά ελεύθερες εκλογές και το κίνημά τους κατάφερε να ενώσει γυναίκες διαφόρων θρησκειών με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης στη χώρα τους.
13. Malala Yousafzai – 2014
Τα θλιμμένα μάτια της μικρής Malala έγιναν σύμβολο των δικαιωμάτων των παιδιών. Η Yousafzai γεννήθηκε το 1997 στο Πακιστάν και σε ηλικία 12 ετών ξεκίνησε να γράφει άρθρα στο διαδίκτυο για τα δικαιώματα των κοριτσιών στη μόρφωση. Η περιοχή της είχε καταληφθεί από τους Ταλιμπάν και απαγορευόταν να πάει στο σχολείο. Ο αγώνας της ήρθε στο φως αλλά στα 15 της χρόνια πυροβολήθηκε από ένθερμο υποστηρικτή των Ταλιμπάν στο κεφάλι και μεταφέρθηκε στην Αγγλία για νοσηλεία. Ο αγώνας της για το δικαίωμα των κοριτσιών στη μόρφωση έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο και το 2014 της απονεμήθηκε το Nobel Ειρήνης μαζί με τον Ινδό γιατρό Kailash Satyarthi, ο οποίος αγωνίζεται για την εξάλειψη της παιδικής εργασίας στη χώρα του. Η μικρή Malala έλαβε το βραβείο σε ηλικία 17 ετών και έγινε η νεότερη κάτοχός του στην ιστορία των Nobel.
14. Nadia Murad – 2018
Το πιο πρόσφατο Nobel Ειρήνης δόθηκε στην νεαρή Ιρακινή ακτιβίστρια Nadia Murad (γεν. 1993) και στον γυναικολόγο Denis Mukwege (γεν. 1955) από το Κονγκό, ο οποίος έχει συμβάλλει στην περίθαλψη των γυναικών που έχουν πέσει θύματα ερωτικής εκμετάλλευσης. Η Murad έβγαλε στο προσκήνιο το εμπόριο ανθρώπων (human trafficking), καθώς η ίδια υπήρξε κρατούμενη για ερωτική εκμετάλλευση από τον Isis. Κατάφερε να διαφύγει από το στρατόπεδο που κρατούνταν αιχμάλωτη και το 2014 να βρεθεί στη Γερμανία. Το 2015, εκπροσωπούμενη από τη δικηγόρο Amal Alamuddin, μίλησε στον ΟΗΕ για την εκμετάλλευση ανθρώπων ομαδικά και την εκτέλεση της οικογένειάς της μπροστά στα μάτια της. Το 2016 έγινε πρέσβειρα του ΟΗΕ για την αξιοπρέπεια των επιζώντων του human trafficking. Ο Mukwege και η Murad, αν και σε διαφορετικές χώρες και συνθήκες, είχαν κοινό στόχο στον αγώνα τους την εξάλειψη της ερωτικής εκμετάλλευσης και την αποκατάσταση των θυμάτων. Για αυτό το λόγο το 2018 αφιέρωσαν το Nobel Ειρήνης σε όλες τις γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί για ερωτικούς σκοπούς.
Το 2006 ιδρύθηκε στην Οττάβα ο οργανισμός Nobel Women’s Initiative από τις 6 κατόχους του Nobel Ειρήνης: την Mairead Corrigan, την Betty Williams, την Shirin Ebadi, την Wangari Maathai, Jody Williams και την Rigoberta Menchú Tum, οι οποίες ένωσαν τη φωνή τους και τις δυνάμεις τους, εκπροσωπώντας τις 5 ηπείρους για την προάσπιση της ειρήνης, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Όλες σχεδόν οι γυναίκες που βραβεύτηκαν κατάφεραν να στρέψουν τα φώτα της κοινής γνώμης στα προβλήματα που αντιμετώπισαν και το βραβείο αυτό σίγουρα βοήθησε να συνεχίσουν τον αγώνα τους.
Συντάκτης: Κέλλυ Ιακωβίδου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
