Στην πρώτη ταινία του «S@x and The City», ο Mr Big προσπάθησε να κερδίσει την Carrie -μετά από το χουνέρι που της έκανε στα σκαλιά της εκκλησίας- στέλνοντάς της email με αποσπάσματα από ερωτικές επιστολές μεγάλων αντρών που έζησαν σε προηγούμενους αιώνες. Είναι ομολογουμένως κάτι πρωτόγνωρο για τη νέα γενιά, αλλά κατανοητό δεδομένου ότι ακόμα και το τηλέφωνο είναι μια εφεύρεση που μπήκε σε κάθε σπίτι μόλις τον προηγούμενο αιώνα. Ακόμα όμως και όταν μπήκε στα σπίτια το τηλέφωνο και το ηλεκτρικό ρεύμα, η επικοινωνία μέσω επιστολών ήταν κάτι σύνηθες, και ειδικά για τους ερωτευμένους ήταν μια ένδειξη αγάπης και αφοσίωσης.
Μέσα από τα βιβλία της Jane Austin βλέπουμε ότι ο μόνος τρόπος επικοινωνίας ήταν ένα γράμμα, το οποίο μπορεί να περιείχε από γλυκόλογα και ποιήματα μέχρι υποσχέσεις για γάμο, κάτι που για τα δεδομένα της εποχής στην Βικτωριανή Αγγλία ήταν δεσμευτικό. Αρκετές τέτοιες ερωτικές επιστολές μπορούσαν να πληγώσουν την τιμή μιας κοπέλας και κατ’ επέκταση την οικογένειά της και να χάσει το κοινωνικό της status. Για αυτό και είχαν βρει τεχνάσματα με ψευδώνυμα και κωδικούς προκειμένου να υπάρχει μια κάλυψη σε περίπτωση αποκάλυψης. Κάποιες από τις επιστολές που έστειλαν στους αγαπημένους τους μεγάλες προσωπικότητες έχουν εκτεθεί σε μουσεία και έχουν πουληθεί σε οίκους δημοπρασιών ανά τον κόσμο έναντι μεγάλων χρηματικών ποσών. Ερωτικές επιστολές του Mick Jagger δημοπρατήθηκαν πριν λίγα χρόνια και πουλήθηκαν έναντι 232.000 ευρώ, ενώ κάπου εκεί κινήθηκε και το ποσό που κατέθεσε ο αγοραστής για τις 3 ερωτικές επιστολές που έστειλε ο John Kennedy σε σουηδέζα αριστοκράτισσα λίγο πριν παντρευτεί τη Jackie.
Το ύφος που χρησιμοποιούσαν οι ερωτευμένοι στα γράμματά τους διαφέρει αρκετά ανάλογα τη χρονιά που γράφτηκαν και την κοινωνική θέση των αποστολέων και των παραληπτών. Παλαιότερα, οι νεαροί ερωτευμένοι έγραφαν με περισσότερα λυρικά στοιχεία και ποιητική διάθεση ενώ στις πιο πρόσφατες επιστολές παρατηρείται μια αμεσότητα και μια ειλικρίνεια που 2-3 αιώνες πριν θα ήταν αδιανόητη. Διασημότερος ερωτευμένος και πολυγραφότατος ήταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης στις αναρίθμητες επιστολές αγάπης που έστελνε στην Ζοζεφίνα: «Τα δάκρυά σου μου κλέβουν τη λογική και μου φουντώνουν το αίμα. Πίστεψέ με, δεν μπορώ να κάνω ούτε μια σκέψη στην οποία δεν είσαι παρούσα ή μια ευχή που δε θα μπορούσα να σου αποκαλύψω». Μέσα σε αυτές τις επιστολές, ο Γάλλος πολιτικός είχε εκφράσει ακόμα και την έντονη ζήλια του: «Μια από αυτές τις νύχτες η πόρτα σου θα ανοίξει με μεγάλο θόρυβο, ως ζηλιάρης που είμαι, και θα με βρεις στα χέρια σου».
Ο Beethoven ήταν λίγο πιο ήπιος ως προς την «Αθάνατη Αγαπημένη» του, της οποίας η ταυτότητα παραμένει ακόμη και σήμερα άγνωστη: «Άγγελε μου, όλα μου, εαυτέ μου… Μόνο λίγα λόγια σήμερα και αυτά με μολύβι (το δικό σου), αύριο τελικά θα λυθεί το θέμα της διαμονής μου. Πόσο δυσάρεστα χάνεται ο χρόνος, όταν συμβαίνουν αυτά, γιατί πρέπει να έχει κανείς βαθιά θλίψη, όταν μιλάει η ανάγκη; Μόνο με θυσίες μπορεί η αγάπη να νικήσει, ίσως με το να μην απαιτούμε τα πάντα. Μπορείς να αλλάξεις αυτό, δηλαδή ότι εσύ δεν είσαι ολότελα δική μου και εγώ δεν είμαι ολότελα δικός σου;» ενώ στο τέλος σημείωνε «…μην πάψεις να μ’ αγαπάς -ποτέ να μην αμφισβητήσεις την πιστή καρδιά του αγαπημένου σου. Πάντα δικός σου. Πάντα δική μου. Πάντα εμείς».
Οι ερωτικές όμως επιστολές δεν κατακλύζονταν μόνο από εκφράσεις αγάπης, λατρείας και πάθους, αλλά πολλές φορές και από απογοήτευση, θυμό και μίσος για τις επιλογές του άλλου, όπως συνέβη με τον Nietzsche στην επιστολή του στη Lou Salomé, όταν αυτή επέλεξε τον φίλο του, Paul Ree, αντί αυτού: «…Να θυμάσαι αυτό: ο μοχθηρός εγωισμός όπως ο δικός σου, η απουσία συναισθημάτων προς τους άλλους, είναι χαρακτηριστικά που απεχθάνομαι πιότερο. Αντίο αγαπητή μου, Λου, δε θα ξανασυναντηθούμε ποτέ. Προσπάθησε να δώσεις στους άλλους κι ιδιαίτερα στον φίλο Πωλ αυτό που δεν έδωσες σε μένα». Οι λέξεις και οι εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν ήταν δείγματα του ψυχικού τους κόσμου και -αν και σήμερα φαντάζουν αστεία και μελό- για αυτούς που τις έγραφαν ήταν από τις πιο δυνατές στιγμές της ζωής τους. Όπως οι επιστολές που έγραφε η «περιστέρα» Frida Kahlo στον «ελέφαντα» Diego Rivera: «…Το σώμα μου γεμίζει με εσένα μέρες. Είσαι ο καθρέπτης της νύχτας. Η βιολετί λάμψη του φωτός. Η υγρασία της γης. Η φωλιά από τις μασχάλες σου είναι το καταφύγιό μου. Τα δάχτυλά μου αγγίζουν το αίμα σου». Μέσα από αυτές τις επιστολές που έγραφε η Μεξικάνα καλλιτέχνης, πριν λίγα χρόνια μάθαμε ότι υπήρχε και ένας ακόμη άντρας στη ζωή της, ο Ισπανός καρτουνίστας, Josep Bartolí, ο οποίος μέχρι να φύγει από τη ζωή το 1995 δεν είχε αποκαλύψει σε κανέναν τη σχέση τους: «… Δεν ξέρω πώς να γράψω ερωτικά γράμματα. Αλλά θα ήθελα να σας πω ότι όλο μου το είναι σου ανήκει. Από τότε που σε ερωτεύθηκα, όλα μεταμορφώνονται και είναι γεμάτα ομορφιά. Η αγάπη είναι σαν ένα άρωμα, ένα ρεύμα, σαν βροχή. Είσαι ο ουρανός μου, βρέχεις επάνω και εγώ όπως η γη σε δέχομαι..».
Πολλές από τις ερωτικές αυτές επιστολές έδωσαν και στοιχεία για την εποχή αλλά και για τα κοινωνικοπολιτικά παιχνίδια που παίζονταν στο παρασκήνιο και τα οποία για πολλά χρόνια παρέμεναν κρυμμένα. Μέσα από μια επιστολή του Ηλία Καζάν προς τη γυναίκα του μάθαμε για την εξωσυζυγική του περιπέτεια με τη Marilyn Monroe: «…Συγγνώμη που πήγα μαζί της και σε πλήγωσα. Δεν ντρέπομαι που με έλκυσε, αλλά δεν είναι και η σeξοβόμβα που διαφημίζουν. Δεν μπορούσες να μη συγκινηθείς από εκείνη. Ήταν ταλαντούχα, αστεία, αβοήθητη, ευάλωτη». Ακόμα και η σχέση της Monroe με τον Bob Kennedy μαθεύτηκε μέσα από μια ερωτική επιστολή της, η οποία μαζί με άλλες 200 περίπου επιστολές και σημειώματα δημοπρατήθηκαν το 2015 στο Beverly Hills έναντι πολλών χιλιάδων δολαρίων. Σε μια πιο πρόσφατη επιστολή, τον Γενάρη του 1995, ο καλλιτέχνης Tupac μέσα από τη φυλακή είχε γράψει ένα γράμμα στη Madonna, δηλώνοντας ότι την χωρίζει με αιτιολογία ότι αυτή είναι μία λευκή και αυτό δε θα άρεσε στους fans του. Η σχέση τους κρατήθηκε μυστική μέχρι τη δημοσιοποίηση της επιστολής από έναν οίκο δημοπρασιών το 2011, με τον οποίο η Madonna ήρθε σε δικαστική ρήξη, προκειμένου να σταματήσει η διαδικασία.
Τον επιστολικό έρωτα στην Ελλάδα του προηγούμενου αιώνα είδαμε μεταξύ της Μαρίας Πολυδούρη και του Κώστα Καρυωτάκη. «Τίποτε δεν έχει ενδιαφέρον για μένα που δεν είναι από σένα, που δεν μιλεί για σένα, Τάκη. Ετοιμαζόμουν για να βγω έξω, στον καθρέφτη δε βλέπω το δικό μου, βλέπω το δικό σου πρόσωπο· κατεβαίνω τη σκάλα, στέκω, μου φαίνεται πως σε βλέπω να ανεβαίνεις· στον δρόμο συναντώ έναν γνωστό μου, με σταματά και μου μιλεί, γελώ, και σε μια στιγμή που τον κοιτάζω φεύγει το κεφάλι του, και το δικό σου πηγαίνει στη θέση του… Γελάς;» έγραφε η νεαρή ποιήτρια και ο Καρυωτάκης της έγραφε πίσω από εικόνες της Ιταλίας: «Πόσο καλό μου κάνουν τα γράμματά σου, όσο κι αν είναι γεμάτα από τη μελαγχολία σου εκείνη! Και πόσο είναι όμορφα γραμμένα! Ένα «Τάκη» ή ένα «πού είσαι;», καθώς τα βάζεις εκεί που πρέπει φτάνουν ως την καρδιά μου. Ήθελα πράγματι να ήμαστε, έστω και πουλιά, στο θαυμάσιο εκείνο τοπίο, όπως ήθελα να ‘μαστε στο χωριό αυτό των Άλπεων, καλύτερα όμως -το ομολογώ- άνθρωποι, αλλά πιο απλοϊκοί, πιο ελεύθεροι από τώρα. Εν ανάγκη δε και Φρατέλοι. Τότε τουλάχιστο θα είχαμε την όμορφη αυτή γλώσσα να λέμε την αγάπη μας».
Ακόμα κι όταν ο αποδέκτης ήταν κάποιος άγνωστος για τον αποστολέα και άσημος για τον υπόλοιπο κόσμο, τα λόγια μπορούσαν να ήταν καθηλωτικά, όπως στο γράμμα του Marlon Brando προς μία αεροσυνοδό σε κάποιο ταξίδι που έκανε: «Αγαπητή κυρία, υπάρχει κάτι απροσδιόριστο στο πρόσωπό σου, κάτι αξιαγάπητο, όχι όμορφο με τον συμβατικό τρόπο. Έχεις χάρη και θηλυκότητα. Μοιάζεις με γυναίκα που έχει αγαπηθεί στην παιδική της ηλικία, ή κατά κάποιο μυστήριο τρόπο σε είχαν επισκεφτεί χάρες της κομψότητας και της αξιοπρέπειας. Κάτι στην έκφρασή σου είναι ασυνήθιστο. Ήταν μια ευχάριστη συνάντηση και εύχομαι να ξανασυναντηθούν τα βλέμματά μας ξανά κάποια στιγμή». Ενώ σε αρκετές βλέπουμε κυρίως ποιητικές εκφράσεις και μεταφορές, υπάρχουν και αυτές που ο αποστολέας είναι πιο διαχυτικός, όπως στα γράμματα όπου κατέθετε την αγάπη και την αφοσίωσή της η Simone de Beauvoir, όταν απευθυνόταν στον Jean Paul Sartre: «…Θα είμαι τόσο ευγενική και καλή, θα δεις, θα σφουγγαρίζω το πάτωμα, θα σου μαγειρεύω όλα τα γεύματα, θα γράφω το βιβλίο σου μαζί με το δικό μου, θα σου κάνω έρωτα δέκα φορές κάθε νύχτα κι άλλες τόσες κάθε μέρα, ακόμη κι αν αισθάνομαι λίγο κουρασμένη. Αγάπη μου, είμαι σίγουρη ότι ποτέ δεν έκανες κάποιον τόσο ευτυχισμένο όσο έκανες εμένα».
Οι ερωτικές επιστολές άσημων και διάσημων για τη σημερινή εποχή είναι ένας θησαυρός. Μας έδωσαν στοιχεία για κάθε εποχή και την κοινωνία που ζούσαν οι άνθρωποι αυτοί που αγαπήθηκαν πολύ και μας έδειξαν έναν κόσμο που κρυβόταν πίσω από λέξεις. Αυτές οι λέξεις αποτελούν μέχρι σήμερα τις πιο ανεπιτήδευτες καταθέσεις ψυχής, καθώς δεν ήταν στημένες και φιξαρισμένες μέσα σε κάποια φόρμα. Είναι λόγια ανθρώπων ελεύθερων ή ανθρώπων που ήθελαν να ελευθερωθούν από δεσμά που τους επέβαλλαν κάποιοι άλλοι. Όσο απόμακρες και ασυνήθιστες φαντάζουν για εμάς σήμερα, υπάρχουν ακόμα αυτοί οι ρομαντικοί της εποχής μας, που συνεχίζουν να γράφουν στους μεγάλους έρωτες τους με χαρτί και με μολύβι, θέλοντας έτσι να νιώσουν πιο κοντά στον άνθρωπο που ερωτεύτηκαν. Όπως η τελευταία ερωτική επιστολή που έγραψε ο Leonard Cohen για τον επικήδειο της συντρόφου του Marianne, που έφυγε από τη ζωή στις 28 Ιουλίου 2016: «… Ξέρω ότι είμαι τόσο κοντά σου πίσω σου που αν τεντώσεις το χέρι σου, νομίζω θα φτάσεις το δικό μου. Και ξέρεις ότι σε αγάπησα για την ομορφιά σου και τη σοφία σου, αλλά δε χρειάζεται να πω κάτι παραπάνω γιατί τα ξέρεις όλα αυτά. Αλλά τώρα θέλω να σου ευχηθώ καλό ταξίδι. Αντίο παλιέ μου φίλε. Ατελείωτη αγάπη μου, θα σε δω σύντομα». Ο Cohen έφυγε από τη ζωή λίγους μήνες μετά, στις 7 Νοεμβρίου 2016.
Συντάκτης: Κέλλυ Ιακωβίδου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
